Tuần lễ Khoa học – Công nghệ VinFuture 2025 (2 – 6/12) chính thức bắt đầu từ hôm nay. Trải qua 5 năm, từ 599 đề cử trong năm đầu tiên (2021), VinFuture đã ghi nhận 1.705 đề cử ở mùa thứ 5, tức là tăng gần gấp 3 lần chỉ trong 5 năm. Số lượng đối tác đề cử chính thức của giải thưởng cũng tăng gấp 12 lần, từ khoảng 1.200 nhà khoa học trong mùa đầu tiên lên đến gần 15.000 người trong năm 2025.
Nhân dịp này, PV đã có cuộc phỏng vấn nhanh với GS Đặng Văn Chí, thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture, Nhà khoa học hàng đầu nghiên cứu về ung thư, Giám đốc Khoa học Viện nghiên cứu ung thư Ludwig (Mỹ). Với vai trò là trong những người "cầm cân nảy mực", GS đã có nhiều chia sẻ thú vị về giải thưởng VinFuture, trước thềm lễ trao giải mùa 5.
GS Đặng Văn Chí, thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture.
Nhiều chủ nhân giải thưởng VinFuture đạt giải Nobel
-Là người gắn bó với giải thưởng VinFuture trong 5 năm qua, GS đánh giá như thế nào về sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với giải thưởng này?
Năm đầu tiên của giải thưởng VinFuture (2021 – PV), nhiều người chưa biết đến vì đây là giải thưởng mới. Vậy nên, năm đầu chủ yếu là chúng tôi "đánh tiếng" hay quảng bá thông tin, tức là giới thiệu về giải thưởng với các quốc gia khác trên thế giới.
Nhưng nếu nhìn lại 5 năm trở lại đây, chúng ta nhìn thấy rằng các giải thưởng và chủ nhân giải thưởng rất xuất sắc và có chất lượng rất cao. Thậm chí, có nhiều chủ nhân giải thưởng sau đó đã giành được giải Nobel. Có vẻ như chúng tôi đã "chọn mặt gửi vàng" rất chính xác, lựa chọn rất chuẩn (cười – PV). Vâng, tối thiểu có 4 chủ nhân giải thưởng trước khi mở giải Nobel đã được giải VinFuture và sau đó mới giành giải Nobel. Điều này có nghĩa là đây là những quyết định rất chính xác.
Những chủ nhân giải thưởng mà chúng tôi lựa chọn thì đến từ các trường ĐH rất xuất sắc trên thế giới. Tôi nghĩ rằng đó là một cơ hội để chúng ta có thể giới thiệu nhiều hơn giải thưởng VinFuture, đưa những tin tức về giải thưởng từ Việt Nam đến những quốc gia khác ở châu Âu và châu Mỹ.
-Với chủ đề của giải thưởng VinFuture năm nay, GS đánh giá như thế nào về chất lượng của các đề cử?
Giải VinFuture, đặc biệt là giải thưởng Chính và các giải đặc biệt của VinFuture có ý nghĩa rất đặc biệt khi chủ nhân giải thưởng được trao dựa trên nghiên cứu khoa học của họ đã mang lại lợi ích và tạo rác động cho hàng triệu người trên thế giới. Bởi vì thông điệp của giải thưởng VinFuture là "Khoa học – Công nghệ phụng sự cho nhân loại" và nó khác hẳn so với các giải thưởng khác ở trên thế giới.
Khi bạn nghe thông báo chính thức là chủ nhân giải thưởng, đặc biệt là giải thưởng Chính năm nay là công trình nghiên cứu của tác giả hay nhóm tác giả nào thì sẽ thấy được tầm ảnh hưởng của cái công trình nghiên cứu đó, đến với quy mô dân số rất lớn. Nhưng giờ tôi không tiết lộ ai là chủ nhân nào nhé (cười – PV).
Tựu trung lại, đây là giải thưởng đóng vai trò cực kỳ quan trọng và tạo ra sự phấn khích trên cộng đồng thế giới, vì nó thể hiện thông điệp "Làm khoa học không chỉ để làm khoa học, mà khoa học để phụng sự nhân loại, mang lại tác động cho hàng triệu người".
Chủ nhân giải thưởng năm nay lại một lần nữa tạo nên sự kinh ngạc cho tất cả mọi người
GS Đặng Văn Chí chia sẻ các đề cử năm nay đều rất chất lượng.
- Như GS đã nói các đề cử và chủ nhân giải thưởng VinFuture cực kỳ xuất sắc, đến từ các trường ĐH xuất sắc, điều này có gây ra nhiều khó khăn cho các thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture hay không?
Đúng là chúng tôi cũng gặp khó khăn, với lý do giải thưởng thì có hạn mà công trình đề cử nào thì cũng xứng đáng. Càng về những năm sau thì lại càng có nhiều công trình đề cử xứng đáng, nên rất khó để lựa chọn. Qua 5 năm trở lại đây, xu hướng đều như vậy, nên các thành viên của Hội đồng Giải thưởng cũng phải làm bài tập về nhà, nghiên cứu rất kỹ lưỡng để chọn ra công trình tinh hoa nhất của các công trình tinh hoa. Chúng tôi cũng dành rất nhiều thời gian để tranh luận trong số các công trình tinh hoa nhất đó, công trình nào sẽ là công trình xứng đáng nhất.
Những công trình nào chưa được giải thưởng năm nay thì không có nghĩa là họ không xứng đáng. Rất có thể những năm sau, khi họ được đề cử lại một lần nữa với giải thưởng VinFuture thì họ có thể là chủ nhân giải thưởng của năm tới.
-Là GS có nghiên cứu nhiều năm về bệnh ung thư, với nhiều đề cử là các công trình nghiên cứu bệnh ung thư trong năm nay, GS đánh giá thế nào về chất lượng của những đề cử này?
Bởi vì giải thưởng VinFuture chưa công bố kết quả rằng ai sẽ giành được giải thưởng nên tôi không thể tiết lộ, đúng không nào (cười – PV). Chúng ta hãy chờ đến lễ trao giải để lắng nghe kết quả nhé. Nhưng tôi nghĩ rằng, trong một giải thưởng Chính và ba giải đặc biệt năm nay thì có khả năng cao là một trong số đó hoặc nhiều trong số đó sẽ thuộc về các nhà khoa học trong lĩnh vực nghiên cứu rất quan trọng.
Cũng là một người nghiên cứu trong lĩnh vực ung thư, tôi có thể đảm bảo với bạn rằng khi công chúng nghe thấy tên của chủ nhân giải thưởng năm nay thì sẽ thấy rằng VinFuture lại một lần nữa "chọn mặt gửi vàng" rất chuẩn.
-Có không ít ý kiến cho rằng đạt giải VinFuture thì "dễ" thắng giải Nobel rất cao. GS đánh giá thế nào về điều này?
Vâng, tôi xin sửa lại một chút là tác giả hoặc nhà khoa học nào giành giải thưởng VinFuture thì xác suất được giải thưởng Nobel sẽ cao hơn.
-Giải thưởng VinFuture là do người Việt sáng lập, không biết trong danh sách đề cử đã nhận được năm nay có nhận được nhiều đề cử từ Việt Nam hay không, thưa GS? GS đánh giá như thế nào về chất lượng các đề cử từ các nhà khoa học ở Việt Nam?
Chúng tôi nhận được một số đề cử từ Việt Nam. Hy vọng vào năm tới, chúng tôi sẽ nhận được thêm nhiều đề cử từ Việt Nam. Và tôi là người Việt Nam, vì vậy tôi sẽ nói khác một chút. Người dân Việt Nam đã đấu tranh trong nhiều năm. Sự cải thiện ở Việt Nam đã thay đổi đáng kể trong vài thập kỷ qua. Năm nay đất nước chúng ta vừa kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước, 80 năm Quốc khánh. Tôi nghĩ rằng đất nước đang có một quỹ đạo rất rõ ràng hướng tới tương lai. Tôi nghĩ rằng một trong những lĩnh vực mà Việt Nam đã làm rất tốt là trí tuệ nhân tạo (AI) và khoa học máy tính... Nhưng đầu tư vào khoa học cần có thời gian. Chẳng hạn, khoa học sinh học giống như nghiên cứu ung thư sẽ mất nhiều thời gian hơn một chút. Vì vậy, tôi nghĩ rằng số lượng đề cử từ Việt Nam sẽ tăng theo thời gian.
Việt Nam vẫn đang trong quá trình kiện toàn xây dựng, phát triển hơn nữa năng lực nghiên cứu, phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo. Nhưng tôi nghĩ rằng những gì chúng ta sẽ thấy sẽ ngày càng nhiều hơn nữa. Tôi hy vọng rằng Giải thưởng VinFuture sẽ là nguồn động lực lớn cho các nhà khoa học trẻ tại Việt Nam, chuyên gia trong lĩnh vực khoa học và công nghệ để tiếp tục đổi mới sáng tạo và có thêm các công trình nghiên cứu.
"Tôi cho rằng từ 90 trở lên mới là già"
GS Đặng Văn Chí từng chia sẻ trong một chương trình thuộc Tuần lễ Khoa học - Công nghệ VinFuture.
-Vừa nãy GS có chia sẻ là những người đạt giải VinFuture thì sẽ có xác suất thắng giải Nobel cao hơn. Vậy, với những nhà khoa học, đặc biệt là những nhà khoa học trẻ vẫn còn đang do dự có nên tham gia VinFuture hay không, có nên gửi đề cử tới VinFuture không, GS muốn nói gì với họ?
Tôi xin làm rõ là các nhà khoa học thì không thể tự đề cử bản thân mình mà phải có đối tác đề cử. Nhưng mà có một hạng mục mà tôi nghĩ rằng là các nhà khoa học Việt Nam, khoa học trẻ của Việt Nam có thể quan tâm. Đó là cái giải thưởng đặc biệt dành cho các nhà khoa học nữ. Đây là một hạng mục giải thưởng tôn vinh các nhà khoa học nữ. Do đó, không nhất thiết đây phải là những cái nhà khoa học gạo cội như là GS Võ Tòng Xuân (người Việt Nam đầu tiên đạt giải VinFuture (2023) – PV), mà hoàn toàn có thể là những nhà nghiên cứu trẻ hơn.
Nếu chúng ta nhìn vào những năm gần đây của giải thưởng thì cũng thấy xu hướng "trẻ hóa" của các chủ nhân giải thưởng. Thứ hai, trẻ nghĩa là bao nhiêu tuổi? Tôi 71 tuổi. Nhưng tôi cho rằng từ 90 trở lên mới là già (cười – PV).
-Trong thời gian tới, với vai trò là thành viên Hội đồng Giải thưởng, GS có thể bật mí về hướng tiếp theo của giải thưởng trong thời gian tới được không?
Tôi có thể hiểu là những lĩnh vực nghiên cứu nào có khả năng sẽ giành được giải thưởng trong tương lai đúng không? Nếu nhìn lại 5 năm qua và nhìn vào giải thưởng Chính, mỗi giải thưởng đều là những khám phá đáng trân trọng, góp phần cải thiện cuộc sống của hàng triệu người. Nếu nhìn vào các giải thưởng, bạn sẽ thấy chúng trải rộng từ y học, pin, năng lượng mặt trời đến tất cả các lĩnh vực khác. Thực ra, vào năm tới, công trình trong lĩnh vực nghiên cứu nào sẽ được vinh danh thì chúng ta vẫn chưa rõ. Bởi vì chúng ta cũng đã trao giải cho AI, khoa học máy tính. Vậy năm tới sẽ trao cho cái gì?
Vậy điều gì sẽ xảy ra chính là điều mà hội đồng liên tục tìm kiếm để xem điều gì sẽ xảy ra trong tương lai, điều gì sẽ tạo nên sự khác biệt, điều mà chúng tôi sẽ trao giải thưởng. Bạn sẽ thấy những giải thưởng mà chúng tôi trao mỗi năm rất khác so với những giải thưởng khác ở trên thế giới, phải không? Bởi vì VinFuture có sứ mệnh khác biệt. Chúng tôi luôn cố gắng "đi tắt đón đầu" giải Nobel, đi trước giải Nobel. Hiện tại, tôi không thể cho bạn biết các lĩnh vực nào. Nhưng có thể, nếu bạn nghĩ về những công nghệ nào có ảnh hưởng đến hàng triệu người trên khắp hành tình, thì khả năng cao sẽ đạt giải thưởng Chính của VinFuture, đúng không?
Đó có thể là công trình giúp gia tăng về an ninh lương thực cho thế giới, hay không khí sạch, đại dương sạch… nó sẽ ảnh hưởng đến hàng triệu sinh mạng. Đây là những lĩnh vực mà hầu hết các giải thưởng không xem xét kỹ lưỡng. Nhưng bởi vì đây là sứ mệnh mà các nhà sáng lập đã thiết lập ra tiêu chí riêng cho giải thưởng VinFuture, để thực sự trao giải cho nghiên cứu đã tạo ra cuộc sống tốt đẹp hơn cho hàng triệu người trên khắp hành tinh. Vì vậy, bất kỳ nghiên cứu nào thực sự có thể cải thiện cuộc sống của nhân loại, đó có thể là một giải thưởng của VinFuture trong tương lai.
Giải thưởng danh giá đến từ Việt Nam
-GS gắn bó với giải thưởng VinFuture đã 5 năm. GS nghĩ gì về giá trị mà giải thưởng mang lại đối với việc phát triển khoa học - công nghệ ở Việt Nam, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang xem khoa học công nghệ là một trong những trụ cột phát triển quan trọng?
Nếu bạn đặc biệt chú ý đến Giải thưởng Chính và các giải thưởng khác, cũng như chủ đề mà giải thưởng VinFuture hướng đến cũng thực sự là những điều mà Việt Nam mong muốn hướng tới. Đó là công nghệ cốt lõi ở mọi lĩnh vực, đồng thời đề cao việc đảm bảo môi trường sống. Tôi biết Việt Nam đang khao khát trở thành người dẫn đầu trong lĩnh vực đó, rằng chúng ta phải chăm sóc Trái Đất như Trái Đất chăm sóc chúng ta.
Thực sự giải thưởng VinFuture có tham vọng đưa Việt Nam tới ánh hào quang của quốc tế và làm sao để những chủ nhân giải thưởng được vinh danh cũng sánh ngang với các giải thưởng khác trên thế giới, như giải Nobel.
Hiện tại, tôi đang ở Mỹ, mọi người đang biết nhiều hơn về Giải thưởng VinFuture và tôi nghĩ điều đó rất tốt và tuyệt vời. Giải thưởng này đã trở thành một giải thưởng thực sự rất uy tín chỉ sau 5 năm. Giải thưởng danh giá này đến từ Việt Nam, vì vậy, tôi nghĩ đó là điều rất đáng tự hào.
-Xin cảm ơn GS đã chia sẻ!
(Ảnh: MH/VFP)
