Chuyện gì đang xảy ra với nền kinh tế lớn nhất châu Á

Kỷ nguyên tăng trưởng thần tốc của Trung Quốc đã qua. Đà phục hồi hậu Covid-19 của đất nước 1,4 tỷ dân rơi vào đình trệ. Lúc này, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang đối mặt những vấn đề căn bản về mặt cấu trúc.

Chỉ vài tháng trước, triển vọng kinh tế tưởng như vẫn khả quan khi người dân đổ xô chi tiêu, ăn uống, du lịch sau thời gian dài bị hạn chế bởi chính sách Zero Covid-19. Nhưng ngay khi sự hưng phấn hậu Covid-19 nhạt dần, các vấn đề tiềm ẩn của nền kinh tế vốn đã tích tụ nhiều năm trỗi dậy.

Phục hồi đáng thất vọng

Bong bóng bất động sản và những khoản đầu tư quá mức của chính quyền các địa phương từng là động lực quan trọng của tăng trưởng kinh tế. Tất cả đang chững lại.

Những khoản nợ lớn đang làm tê liệt khả năng chi tiêu của chính quyền địa phương cũng như các hộ gia đình. Nhiều gia đình đang tích trữ tiền mặt bởi lo ngại về triển vọng kinh tế ảm đảm trong tương lai.

Đà phục hồi của nền kinh tế Trung Quốc hậu Covid-19 đã sớm chững lại. Ảnh: Wall Street Journal.

Nhiều công ty công nghệ tư nhân gặp khó vài năm qua đã khiến giới doanh nghiệp chùn tay. Quan hệ của Bắc Kinh với phương Tây xấu đi, mà minh chứng mới nhất là một chiến dịch tẩy chay các công ty tư vấn và thẩm định quốc tế, đang khiến vốn đầu tư nước ngoài e ngại Trung Quốc.

Giới chuyên gia cho rằng các vấn đề cấu trúc kinh tế xấu đi đang cản trở cơ hội của Trung Quốc kéo dài đà tăng trưởng, để nước này có thể nuôi hy vọng thách thức sức mạnh và ảnh hưởng toàn cầu của Mỹ.

Trong một thập kỷ vừa qua, Trung Quốc duy trì tăng trưởng hàng năm ở mức 6-8%. Con số này sẽ sớm giảm xuống chỉ còn 2-3%. Và với một dân số ngày càng già, làm thu hẹp lực lượng lao động, vấn đề sẽ chỉ ngày càng khó khăn hơn.

"Sự phục hồi đáng thất vọng thực sự cho thấy những lực cản mang tính cấu trúc đã xuất hiện", Frederic Neumann, trưởng bộ phận kinh tế của HSBC châu Á, nhận định về nền kinh tế Trung Quốc.

Trong quý I/2023, nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng 4,5% so với 12 tháng trước đó, động lực là việc Bắc Kinh dỡ bỏ các hạn chế Covid-19. Nhưng những tín hiệu gần đây cho thấy đà phục hồi đang giảm nhanh.

Tăng trưởng bán lẻ của tháng 4 chỉ đạt 0,5% so với tháng 3. Hàng loạt dữ liệu sản xuất công nghiệp, xuất khẩu, đầu tư ở mức thấp hơn dự đoán của các nhà kinh tế.

Trong tháng 4, hơn 20% thanh niên Trung Quốc tuổi từ 16-24 thất nghiệp. Hai gã khổng lồ thương mại điện tử là Alibaba và JD.com có công bố báo cáo doanh thu đáng thất vọng. Chỉ số chứng khoán Hang Seng, chủ yếu là các công ty Trung Quốc, giảm 5,2% so với năm ngoái. Trong khi đó, đồng Nhân dân tệ đang yếu đi so với USD.

Mất động lực tăng trưởng

Phần lớn giới chuyên gia không tin Trung Quốc sẽ rơi vào suy thoái, hay không đạt mục tiêu tăng trưởng 5% của năm 2023, mốc này được đánh giá là dễ hoàn thành bởi xuất phát điểm rất thấp của nền kinh tế khi năm 2022 kết thúc.

Sự bùng nổ của ngành xe điện giúp Trung Quốc vượt qua Nhật Bản để trở thành nước xuất khẩu ôtô lớn nhất thế giới trong quý I/2023. Chính sách công nghiệp và năng lực sản xuất của Trung Quốc cho phép nước này vẫn tiếp tục xoay xở ổn thỏa trong một số ngành công nghiệp chính.

Xuất khẩu và đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc giảm mạnh. Ảnh: Reuters.

"Chúng tôi vẫn có niềm tin vào triển vọng kinh tế dài hạn của Trung Quốc", Phillip Wool, chuyên gia tổ chức quản lý tài sản Rayliant Global Advisors, nhận định, cho rằng Trung Quốc có thể vượt qua khó khăn nếu người dân chi tiêu nhiều hơn, thay vì tiếp tục phụ thuộc vào xuất khẩu.

Nhưng không nhiều chuyên gia tỏ ra lạc quan như ông Wool. Trong bối cảnh cả đầu tư nước ngoài và xuất khẩu suy yếu, hy vọng lớn nhất của Trung Quốc trong năm nay là người tiêu dùng trong nước đột ngột tăng mạnh chi tiêu.

Nhưng trong khi người dân đúng là đã chi tiêu rộng rãi hơn sau 3 năm bị phong tỏa bởi Covid-19, Trung Quốc đang không có được sự tăng trưởng đột phá như các nền knih tế khác sau khi khôi phục trạng thái bình thường.

Niềm tin của người tiêu dùng Trung Quốc hiện ở mức thấp. Đáng lo ngại hơn, Bắc Kinh không cách nào thay đổi được tâm lý ưu tiên tiết kiệm thay vì chi tiêu của người dân vốn đã hình thành lâu đời.

Chi tiêu hộ gia đình chỉ chiếm khoảng 38% tăng trưởng GDP hàng năm của Trung Quốc, so với 68% của Mỹ.

"Tăng trưởng dựa trên tiêu dùng luôn là mục tiêu đầy tham vọng. Lúc này, đây thậm chí còn là mục tiêu khó đạt được hơn, xét tới cách người Trung Quốc thận trọng thế nào sau đại dịch", Louise Loo, chuyên gia công ty tư vấn Oxford Economics, nhận định.

Dù Bắc Kinh đã nới lỏng các quy định cho vay, dữ liệu cho thấy các hộ gia đình Trung Quốc đang ưu tiên trả hết các khoản vay thay vì vay mới.

Những khoản nợ lớn

Các khoản nợ lớn đang là đám mây che phủ nền kinh tế số 2 thế giới. Năm 2012-2022, nợ của Trung Quốc tăng thêm 37.000 tỷ USD, so với 25.000 tỷ USD của Mỹ.

Tới tháng 6/2022, khoản nợ mà Trung Quốc phải gánh là 52.000 tỷ USD, cao hơn nợ của tất cả nền kinh tế mới nổi cộng lại. Tháng 9/2022, tổng số nợ mà Trung Quốc phải gánh là 295% quy mô GDP, cao hơn cả con số 257% của Mỹ.

Trung Quốc coi nợ là một mối đe dọa đối với ổn định của hệ thống tài chính, vì thế ngay từ 2016, giảm nợ đã trở thành trọng tâm của chính sách kinh tế.

Nhằm xì hơi bong bóng nhà đất, từ cuối 2020, giới chức Trung Quốc siết chặt tín dụng cấp cho các công ty bất động sản. Đầu tư phát triển bất động giảm suy thoái 5,8% trong quý I/2023 bất chấp nhiều hạn chế được nới lỏng để cứu vãn thị trường bất động sản.

Ngành bất động sản Trung Quốc đang điêu đứng. Ảnh: Reuters.

2/3 chính quyền các địa phương có nguy cơ phá vỡ giới hạn nợ công mà Bắc Kinh đặt ra, theo S&P Global. Nhiều thành phố khắp cả nước, từ Thâm Quyến tới Thành Đô, đã phải cắt giảm phúc lợi của công chức nhà nước, một số nơi thậm chí chậm trả lương giáo viên.

Các vấn đề càng trở nên trầm trọng hơn khi Trung Quốc đang ngày càng ít hấp dẫn hơn trong mắt nhà đầu tư nước ngoài bởi xung đột với phương Tây.

Năm 2022, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Trung Quốc giảm 48%, chỉ còn 180 tỷ USD. So với 10 năm trước, đóng góp của FDI vào GDP của Trung Quốc đã giảm một nửa, chỉ còn chưa đầy 2%.

Cạnh tranh thu hút vốn đầu tư với các nước láng giềng như Ấn Độ, Indonesia càng nóng hơn trong bối cảnh các công ty quốc tế tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng nhằm giảm thiểu rủi ro gián đoạn nếu xung đột Mỹ - Trung nổ ra.

Jens Eskelund, Chủ tịch Phong thương mại EU tại Trung Quốc, cho biết triển vọng kinh tế bấp bênh là một trong những lý do các công ty đang tìm kiếm địa điểm khác để đầu tư.

Những năm qua, cải cách nhằm cải thiện năng suất lao động, thúc đẩy kinh tế tư nhân đã đình trệ. Bắc Kinh siết chặt quy định kiểm soát với ngành công nghệ, giáo dục tư nhân và bất động sản, khiến nhiều doanh nghiệp dừng đầu tư mới.

Trong 4 tháng đầu năm 2023, đầu tư tài sản cố định của các doanh nghiệp tư nhân chỉ tăng 0,4% so với cùng kỳ năm ngoái, con số này từng là 5,5% năm 2019.