Giữa trập trùng núi đá di sản Phong Nha - Kẻ Bàng, đoạn Km18 trên Đường 20 - Quyết Thắng, tỉnh Quảng Trị, lưu giữ câu chuyện về nữ y tá - liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng (SN 1952, ở Thanh Hóa) - người đã nằm lại trong "tọa độ lửa" năm 1972.
Ký ức đau thương
Từ khu tưởng niệm Hang Tám Cô men theo Đường 20 - Quyết Thắng đi chừng 2 km, nằm nép bên triền dốc Ba Thang có một hốc đá nhỏ. Người dân địa phương gọi đó là Hang Y Tá, gắn với câu chuyện về nữ y tá - liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng.
Theo tài liệu, có 8 thanh niên xung phong (TNXP) và 5 pháo binh hy sinh tại Hang Tám Cô năm 1972 thì tại Km18 Đường 20 - Quyết Thắng còn có thêm trường hợp nữ TNXP anh dũng hy sinh, chính là liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng. Tấm bia đặt ngoài Hang Y Tá ghi rõ: "Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hang Y tá - Km18 là một trong những tọa độ lửa trên Đường 20 - Quyết Thắng. Nơi đây, từ năm 1966 đến 1973, không quân Mỹ đã tập trung đánh phá cực kỳ khốc liệt. Đại đội 211 - TNXP đã kiên cường bám trụ, chiến đấu hy sinh quên mình, bảo đảm thông suốt mạch máu giao thông, chi viện kịp thời sức người, sức của cho các chiến trường, đánh thắng kẻ thù xâm lược, thống nhất đất nước. Tại hang này, ngày 20-6-1972 đã chứng kiến sự hy sinh anh dũng của nữ liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng".
Ông Nguyễn Tứ Vỵ, phụ trách Ban Quản lý Đền tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ Đường 20 - Quyết Thắng, cho biết miếu thờ nữ liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng được xây dựng đối diện nơi chị hy sinh. Ở đây có một hốc đá, có thể đủ cho 1-3 người vào tránh bom trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, nên người dân địa phương vẫn quen gọi với cái tên là hang, sau này được đặt tên "Hang Y Tá" với sự trân trọng đặc biệt.
Tại đây, nhiều câu chuyện về sự anh dũng hy sinh của chị Nguyễn Thị Sặng được truyền lại qua ký ức đồng đội và các tài liệu cũ được viết lại. Năm 1972, khi ấy vừa tròn 20 tuổi, chị cùng nhiều đồng đội khác quê ở Thanh Hóa đã viết đơn tình nguyện tham gia TNXP. Và từ ngày rời quê lên đường nhập ngũ, chỉ vỏn vẹn mấy tháng làm nhiệm vụ, chị không bao giờ trở về...!
Có tài liệu viết rằng vào năm 1972, cô y tá Nguyễn Thị Sặng nhận lệnh đưa thương binh trên tuyến về bến phà Xuân Sơn ở Phong Nha - Kẻ Bàng để ra Bắc điều trị. Cứ vài ngày lại có một chuyến xe trở về xuôi để chở lương thực, đạn dược tiếp tế. Thương binh được gửi theo những chuyến xe này. Cô đi theo xe để chăm sóc thương binh và bàn giao danh sách cho nơi tiếp nhận mới. Bao chuyến như thế, khi bàn giao xong thương binh, một mình cô lại đi bộ ngược lên đơn vị cách bến phà Xuân Sơn mấy chục cây số.
Đông đảo người dân, du khách đến viếng Hang Y Tá trong ngày lễ giỗ các anh hùng liệt sĩ Đường 20 - Quyết Thắng
Lần đó, khi đi bộ ngược lên đến địa điểm này thì bất ngờ máy bay B52 ập đến, rải 3 loạt bom, Km18 bị quật nát, đất đá bật tứ tung, núi rừng chao đảo. Dứt loạt bom, đồng đội khản tiếng tìm nhau, trong mớ hỗn độn ấy, nhiều người kinh hoàng khi nhận thấy cô bị thương ở đầu, được đồng đội băng bó chuyển xuống đường cấp cứu. Trời chạng vạng tối, đồng đội không thể hỗ trợ nhau, cô chẳng thể quay về…
Một câu chuyện khác, được ông Vỵ dẫn lại từ tài liệu của Hội Truyền thống Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh, kể khi đoàn chuyển thương binh trú lại Km18, cô Nguyễn Thị Sặng bị sốt rất nặng. Biết sức mình không gượng nổi và sợ làm chậm bước tiến toàn quân, cô đã tình nguyện nằm lại bên hang đá, trên chiếc võng cá nhân. Không ai ngờ đó là đêm cuối cùng của cô gái tuổi đôi mươi.
"Dẫu còn nhiều câu chuyện khác nhau ở chi tiết về sự hy sinh của cô Sặng tại Hang Y Tá, điều không thay đổi là sự hy sinh lặng lẽ nhưng cao đẹp của chị - người gửi cả tuổi xuân lại với tuyến đường, với đồng đội, với Trường Sơn" - ông Vỵ tâm sự.
Một thời gian sau, thi thể cô được tìm thấy và mai táng cạnh hang đá, sau đó phần mộ đã được yên nghỉ tại Nghĩa trang Liệt sĩ Vạn Trạch. Còn Hang Y Tá - nơi lưu giữ ký ức đau thương ấy về sau được dựng miếu thờ, trở thành địa chỉ đỏ thiêng liêng trên cung Đường 20 - Quyết Thắng.
Hang Y Tá với tấm bia ghi lại lịch sử và sự hy sinh cao cả của liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng
Vì hòa bình và độc lập dân tộc
Giờ đây, ngôi đền nhỏ khang trang thờ phụng liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng được dựng ngay cạnh dốc Ba Thang. Trên bia đá vẫn khắc lại những dòng trang trọng: "Đại đội 211 TNXP đã kiên cường bám trụ, bảo đảm thông suốt mạch máu giao thông, chi viện kịp thời sức người, sức của cho các chiến trường. Ngày 20-6-1972, Hang Y Tá chứng kiến sự hy sinh anh dũng của nữ liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng".
Trong những ngày này, Trung tâm Du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng đã tổ chức Lễ Giỗ các Anh hùng Liệt sĩ Đường 20 - Quyết Thắng từ ngày 27-11 đến 5-12 (từ mùng 8 đến 16-10 âm lịch). Riêng tại Hang Y Tá, ngôi đền thờ nhỏ sáng rực trong làn khói hương nghi ngút. Trên bàn thờ, những bó hoa, nén nhang mới thắp như làm ấm thêm bóng dáng người con gái tuổi đôi mươi gửi lại cuộc đời mình giữa rừng Trường Sơn, với đồng đội và với Tổ quốc giữa thời điểm ác liệt nhất của chiến tranh.
Ông Hoàng Minh Thắng, Giám đốc Trung tâm Du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng, nhiều lần từng đi qua Hang Y Tá. Lần nào ông cũng đứng thật lâu trước tấm bia khắc tên liệt sĩ Nguyễn Thị Sặng. Ông Thắng bảo giữa vùng lõi di sản hôm nay, mỗi bước chân của du khách đều đang đi qua những dấu tích ký ức chiến tranh, mà Hang Y Tá là một trong những điểm linh thiêng nhất trên "tọa độ lửa" này.
"Du khách đến Phong Nha - Kẻ Bàng thường nhắc nhiều đến Hang Tám Cô - biểu tượng lớn của sự hy sinh. Nhưng khi dừng chân trước Hang Y Tá, ai cũng lặng người. Câu chuyện về nữ y tá bé nhỏ, mới 20 tuổi, gùi băng gạc và thuốc men, vừa cứu thương binh vừa băng rừng giữa bom đạn khiến nhiều người rơi nước mắt" - ông Thắng chia sẻ.
Còn ông Phạm Hồng Thái, Giám đốc Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, nói rằng Di sản Phong Nha - Kẻ Bàng hôm nay đẹp và bình yên bao nhiêu thì quá khứ nơi đây lại đau thương bấy nhiêu. Câu chuyện về Hang Y Tá được kể lại, cảm xúc đọng lại không chỉ là sự xót xa trước mất mát, luôn trân trọng về sự hy sinh cao cả của những con người nằm xuống để đổi lấy sự bình yên cho Tổ quốc.
