40 năm Đổi Mới: Chìa khóa để Việt Nam tiến xa

Gần bốn mươi năm trước, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra một loạt chính sách cải cách kinh tế mang tên Đổi Mới, tuyên bố với thế giới rằng Việt Nam sẵn sàng cho các cơ hội kinh doanh. Các chính sách Đổi Mới đã đưa Việt Nam từ một quốc gia có thu nhập thấp với GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 122 USD vào năm 1990 lên một quốc gia có thu nhập trung bình cao với GDP bình quân đầu người khoảng 4.700 USD vào năm 2024.

Trên đà phát triển đó, theo dự báo từ công ty kiểm toán PwC, Việt Nam sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 20 thế giới vào năm 2050.

Sam Van - doanh nhân người Mỹ sinh ra tại Việt Nam và Sam Korsmoe - đồng tác giả của Việt Nam - Ngôi sao đang lên của Châu Á, đã khởi động một dự án nghiên cứu để viết cuốn sách 40 năm Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình.

Nhân dịp cuốn sách 40 năm Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình sắp ra mắt, hai tác giả đã có nhiều chia sẻ về hành trình đặc biệt này.

Khao khát thay đổi của Việt Nam

- Cơ duyên nào đã khiến hai ông muốn thực hiện dự án “dài hơi” này?

- Sam Korsmoe: Chính sách chỉ là những con chữ, chúng sẽ chẳng có ý nghĩa gì khi không có người thực sự biến chúng thành hiện thực. Điều khiến tôi thấy thích thú nhất trong dự án này là tìm ra những người đã biến Đổi Mới thành hiện thực, những người đã có công sáng tạo, xây đắp và vun vén mọi thứ, khi tất cả mới chỉ là những con chữ.

- Sam Van: Tôi sinh ra ở Việt Nam và sang Mỹ từ năm 1991. Tuổi thơ tôi đã trải qua thời kỳ đầu Đổi Mới, đó là một giai đoạn khó khăn cho tất cả mọi người. Bẵng đi tới năm 2005, tôi có cơ hội gặp nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải, khi ông sang thăm Mỹ. Đón tiếp ông tại Sở giao dịch Chứng khoán New York (NYSE), tôi mới biết rằng Việt Nam đang mở cửa. Sau đó, tôi có thêm nhiều cơ hội gặp gỡ các lãnh đạo Việt Nam, các đoàn doanh nghiệp Việt sang Mỹ.

20 năm qua, tôi đi về Việt Nam nhiều lần, cảm nhận rằng câu chuyện về sáng tạo và đổi mới của Việt Nam vẫn chưa được nhiều người biết đến, bởi vậy, chúng tôi đã chọn 25 nhân vật tiêu biểu nhất để kể câu chuyện này, vì dung lượng giới hạn của cuốn sách, còn thực tế, có hàng triệu người xứng đáng được nhắc tới. Sẽ có một số cái tên rất quen thuộc với công chúng, một số ít ai biết, nhưng điểm chung là họ đều làm việc bằng đam mê và lý tưởng.

Nhân dịp kỷ niệm 40 năm Đổi Mới vào năm 2026, chúng tôi muốn tôn vinh không chỉ chính sách, mà còn cả những con người đã dành cả cuộc đời cho hành trình này. Đó là cảm hứng để tôi bắt đầu cuốn sách này.

- Ông Korsmoe đã sống và làm việc ở Việt Nam từ những năm 1990. Điều gì khiến ông gắn bó với Việt Nam lâu như vậy?

- Sam Korsmoe: Lý do rất đơn giản thôi, vì Việt Nam luôn thú vị. Từ 1990 tới nay, tôi sống ở Việt Nam gần 20 năm, ngày nào tôi cũng thấy những điều mới mẻ - gặp ai đó thú vị, viết gì đó thú vị, dạy một điều gì đó. Khi ta sống ở một nơi thú vị như vậy thì tội gì phải rời đi chứ?

Tác giả Sam Korsmoe. Ảnh: VOV.

Lý do thứ hai khiến tôi thấy Việt Nam thú vị, đó là 30 năm qua, Việt Nam đã thay đổi ngoạn mục. Từ một đất nước trải qua nhiều năm chiến tranh, tới cố gắng thử nghiệm những chính sách nhưng chưa hiệu quả, tới áp dụng thành công những chính sách đúng đắn hơn. Mỗi năm cuộc sống lại tốt hơn, có nhiều sinh viên ra nước ngoài rồi trở về, nhiều công nghệ mới du nhập, thêm sản phẩm công nghệ do chính người Việt tạo ra. Quả là thú vị bởi Việt Nam luôn hướng về tương lai, trong khi nhiều quốc gia khác dễ mắc kẹt trong lịch sử hay tập quán xã hội.

Thành công của Việt Nam dựa trên một tinh thần khao khát thay đổi, khao khát tăng trưởng, khao khát ý tưởng mới. Tôi hy vọng thế hệ trẻ sẽ tiếp nối tinh thần “luôn luôn khao khát” này trong 20 năm tới.

- Ông từng là đồng tác giả cuốn "Việt Nam - Ngôi sao đang lên của Châu Á". Vậy cuốn "40 năm Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình" khác biệt thế nào?

- Sam Korsmoe: Việt Nam - Ngôi sao đang lên của Châu Á được tôi viết cùng Brook Taylor, một doanh nhân làm việc tại Việt Nam hơn 20 năm. Khi đó, chúng tôi đặt hai câu hỏi là tại sao Việt Nam có thể tăng trưởng liên tục 25 năm như vậy khi đây là điều rất hiếm có? Và liệu đà tăng trưởng đó có tiếp tục thêm 20 năm nữa không? Cuốn sách tập trung vào chính sách, luật pháp, đầu tư, và các chỉ số kinh tế.

Cuốn sách "Việt Nam - Ngôi sao đang lên của Châu Á". Ảnh: Quảng Văn.

Còn 40 năm Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình thì hoàn toàn khác. Nó không nói về chính sách, mà nói về con người - những cá nhân cụ thể đã góp phần làm nên tăng trưởng ấy. Nếu cuốn đầu tiên giải thích sự phát triển của Việt Nam bằng chính sách và xu hướng, thì cuốn này giải thích bằng hành động và câu chuyện của từng người. Chúng tôi chọn 25 gương mặt tiêu biểu nhất. Chính họ - và thế hệ tiếp nối của họ - mới là chìa khóa để Việt Nam tiến xa, giống như Hàn Quốc hay Đài Loan trước đây.

- Cuốn sách chia hành trình Đổi Mới của Việt Nam thành 5 giai đoạn. Ông có thể chia sẻ một giai đoạn mà ông thấy ấn tượng nhất?

- Sam Korsmoe: Tôi đã sống ở Việt Nam xuyên suốt cả 5 giai đoạn. Vì vậy, với tôi, giai đoạn nào cũng có điểm thú vị. Nhưng nếu chọn, tôi nhớ nhất những năm đầu 1990. Khi ấy, cơ sở hạ tầng còn yếu, mất điện thường xuyên, nhiều thứ còn thiếu thốn. So với bây giờ, sự thay đổi thật đáng kinh ngạc. Hôm nay, ở Việt Nam tôi có thể dễ dàng mua rượu vang Pháp, mỹ phẩm Hàn Quốc, xe máy điện hay ôtô điện sản xuất trong nước.

Tôi hay lấy ví dụ về chiếc xe máy. Trước kia, gần như tuần nào tôi cũng bị xịt lốp vì đường kém, lốp xe kém. Bây giờ, suốt 7 năm, tôi chỉ vài lần gặp sự cố vì đường sá và xe cộ đều đã tốt hơn. Cuộc sống tiện nghi, nhiều lựa chọn hơn. Nhưng sau cùng, tôi vẫn thật khó để chọn ra một giai đoạn cụ thể, vì tất cả đều có cảm giác đặc biệt khi thực sự được sống trong giai đoạn đó.

- Cuốn sách giới thiệu 25 nhân vật tiêu biểu. Câu chuyện của nhân vật nào khiến ông bất ngờ nhất?

- Sam Korsmoe: Chúng tôi thực hiện khoảng 70-80 buổi phỏng vấn, chọn ra 25 người. Để nói ai là “ấn tượng nhất” thì khó, giống như cha mẹ không thể chọn ra một đứa con họ yêu thích hơn.

Điểm chung của cả 25 nhân vật là họ đều giỏi chuyên môn, nhưng lại sẵn sàng thử điều gì đó họ chưa từng làm. Họ tin rằng “rồi chúng ta sẽ tìm ra giải pháp”.

Tác giả Sam Korsmoe

Nhưng có một câu chuyện đáng nhớ. Nhân vật này bằng tuổi tôi, năm 1978 thi đại học đạt điểm tuyệt đối 30/30, và là người duy nhất cả nước làm được điều đó. Sau đó, ông sang Liên Xô học, lấy bằng tiến sĩ toán ứng dụng rồi về nước cùng 6 nhà toán học khác, cùng viết phần mềm với duy nhất một chiếc máy tính. Lúc ấy, “phần mềm” là khái niệm còn xa lạ. Nhưng họ đã dấn thân, tìm tòi và thành lập tập đoàn mà ngày nay là tập đoàn toàn cầu, có 80.000 nhân viên ở 30 quốc gia. Đó chính là tập đoàn FPT.

Điểm chung của cả 25 nhân vật là họ đều giỏi chuyên môn, nhưng lại sẵn sàng thử điều gì đó họ chưa từng làm. Họ tin rằng “rồi chúng ta sẽ tìm ra giải pháp”. Tôi nghĩ đó cũng là tinh thần tạo nên thành công của Việt Nam. Chính sự tự tin ấy khiến mục tiêu Việt Nam trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045 là hoàn toàn khả thi.

Việt Nam cần tìm cách truyền tải câu chuyện của mình ra thế giới

- Theo dự báo, đến năm 2050, Việt Nam có thể nằm trong nhóm 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới. Cuốn sách tiết lộ điều gì về vai trò của các cá nhân trong quá trình này?

- Sam Van: 25 nhân vật trong cuốn sách có thể coi là những “điểm neo”. “Điểm neo” ở đây nghĩa là những người có khả năng truyền cảm hứng, khơi gợi động lực và để lại những bài học quý giá từ chính những vấn đề họ đã phải đối mặt, những thử thách họ đã vượt qua để trở thành con người như hôm nay.

Trong bối cảnh hiện giờ, Việt Nam vẫn là một quốc gia còn rất nhiều cơ hội, rất nhiều vấn đề cần được tháo gỡ, nên tôi tin rằng hành trình đổi mới chưa kết thúc. Điều làm tôi thấy hứng khởi nhất về tương lai Việt Nam chính là ở đây luôn có đủ không gian và cơ hội cho bất kỳ ai, đến từ bất kỳ đâu trên thế giới. Ai cũng có thể chọn Việt Nam làm ngôi nhà để xây dựng sự nghiệp của riêng mình và tìm thấy bản sắc của chính họ.

Với tôi, 25 nhân vật trong sách chỉ là những người truyền cảm hứng tiêu biểu nhất, còn câu chuyện đổi mới sáng tạo là câu chuyện của tất cả mọi người.

- Cuốn sách sẽ phát hành song ngữ. Vì sao các ông chọn cách tiếp cận này?

- Sam Van: Lý do chúng tôi quyết định viết song ngữ là để cuốn sách tiếp cận được nhiều đối tượng. Một mặt, chúng tôi nghĩ đến thế hệ những người Việt trong độ tuổi 20-30, hay những ai đã rời Việt Nam từ lâu. Nếu hỏi họ về 25 nhân vật trong sách, có thể họ biết tên một vài người, nhưng rất ít ai có cái nhìn toàn diện. Họ có thể không biết tại sao thị trường tài chính Việt Nam tồn tại, ngành công nghệ ở đây được hình thành thế nào, hay những nhân vật nào đã đứng sau những thay đổi đó.

Chính vì vậy, chúng tôi viết bằng tiếng Anh trước tiên để hướng đến cộng đồng quốc tế - không chỉ người Việt xa quê, mà cả những ai quan tâm tới Việt Nam trên toàn thế giới. Đồng thời, chúng tôi cũng muốn độc giả trong nước được tiếp cận với góc nhìn này. Người Việt cần biết rằng nhiều người nước ngoài đã chọn Việt Nam làm nơi gắn bó, đóng góp vào sự phát triển - từ việc xây dựng hệ thống ngân hàng, luật pháp, giúp Việt Nam gia nhập IMF, WTO, cho tới kế toán, tài chính… Những câu chuyện này cũng cần được kể lại cho chính độc giả Việt Nam.

Cuộc trò chuyện với 2 tác giả Sam Van (bên trái) và Sam Korsmoe (ở giữa) về cuốn sách "40 năm Việt Nam bước vào kỷ nguyên vươn mình". Ảnh: Alpha Books.

- Sam Korsmoe: Ngay từ đầu, chúng tôi chưa bao giờ có ý định chỉ viết bằng tiếng Anh. Kế hoạch luôn luôn là làm sách song ngữ. Một phần lý do là khi xuất bản Việt Nam - Ngôi sao đang lên của Châu Á, chúng tôi đã bất ngờ khi thấy nhiều độc giả Việt quan tâm đến cách chúng tôi mô tả đất nước của họ.

Ngoài ra, lý do quan trọng hơn là 25 nhân vật trong sách này chính là những hình mẫu tiềm năng cho thế hệ trẻ, đặc biệt là sinh viên. Chúng tôi muốn họ có thể tiếp cận câu chuyện dễ dàng nhất có thể. Các bài viết trên truyền thông thường chỉ tập trung vào khía cạnh kinh doanh, còn chúng tôi thì chọn cách kể nhiều hơn về con người - về đời sống cá nhân, về hành trình và khát vọng - thay vì chỉ nói về thành tựu nghề nghiệp.

Điều tôi hy vọng là độc giả bình thường, những người tưởng chừng chẳng có điểm gì chung với những nhân vật nổi tiếng, sẽ thấy rằng những người nổi tiếng ấy thực ra cũng bắt đầu từ hoàn cảnh rất bình thường, từ những gia đình giản dị - giống như cha mẹ, ông bà của họ.

Chính từ những xuất phát điểm khiêm tốn ấy mà họ đã nuôi dưỡng tham vọng, tài năng, sự bền bỉ và tầm nhìn để làm nên sự nghiệp lẫy lừng, làm những điều lớn lao.

Từ những xuất phát điểm khiêm tốn, họ đã nuôi dưỡng tham vọng, tài năng, sự bền bỉ và tầm nhìn để làm nên sự nghiệp lẫy lừng, làm những điều lớn lao.

Tác giả Sam Korsmoe

Việt Nam mới chỉ có khoảng 30 năm phát triển liên tục, và cơ hội còn rất rộng mở. Tôi hy vọng các bạn trẻ sẽ thấy rằng chưa bao giờ là quá muộn để bắt đầu, và rằng ai cũng có thể tạo nên sự khác biệt.

- Dự án sách này đã nhận được thư ủng hộ từ Đại sứ Việt Nam tại Liên Hợp Quốc. Điều này có ý nghĩa thế nào đối với ông và đối với các độc giả quốc tế?

- Sam Korsmoe: Điều này có ý nghĩa rất lớn. Trong bối cảnh thế giới ngày nay còn đầy xung đột, việc tái thiết quốc gia luôn cần đến hy vọng, ý tưởng và mục tiêu rõ ràng. Đó là điều mà những quốc gia khác có thể học từ Việt Nam.

Khi tôi trò chuyện với Ngài Đại sứ, tôi nhận ra một điều còn thiếu: Việt Nam cần tìm cách truyền tải câu chuyện của mình ra thế giới - rằng chúng ta đã làm được những gì, chúng ta thực sự giỏi trong việc xây dựng và kết nối cộng đồng, và thế giới cần phải thấy điều đó. Việt Nam cần được hội nhập vào dòng chảy chung để thế giới công nhận vị thế của mình hôm nay và trong tương lai.

*Bài có sử dụng ảnh của Vietnam.vn.