Áp thuế giao dịch vàng: Cần chính sách linh hoạt, tránh gây 'sốc giá'

NHNN đang tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đề xuất các phương án cho phép giao dịch vàng online. Ảnh: Khương Nguyễn.

Việc áp thuế 0,1% trên mỗi lần chuyển nhượng vàng miếng và đề xuất đánh thuế giá trị gia tăng (VAT) 10% với kinh doanh vàng đang thu hút sự quan tâm lớn của nhà đầu tư, trong bối cảnh Việt Nam nỗ lực kiểm soát tình trạng giá vàng leo thang.

Các chuyên gia cho rằng những chính sách này có thể giúp thị trường minh bạch và giảm đầu cơ, nhưng cần thực hiện linh hoạt để tránh tác động tiêu cực.

Đánh thuế 0,1%: "Liều thuốc nhẹ" cho minh bạch thị trường?

Theo dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), mỗi giao dịch chuyển nhượng vàng miếng sẽ chịu thuế 0,1%, không áp dụng với vàng trang sức và vàng nguyên liệu. TS Lê Hồng Hạnh, Giảng viên ngành Tài chính, Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam, đánh giá chính sách này là bước đi hợp lý để minh bạch hóa thị trường vàng, buộc giao dịch phải đi qua kênh chính thức, dễ kiểm soát và kê khai.

"Mức 0,1% tương đương thuế giao dịch chứng khoán và thấp hơn nhiều so với thuế chuyển nhượng bất động sản 2%, nên vừa đủ để định hướng thị trường theo hướng minh bạch mà không làm giảm sức hấp dẫn của vàng như kênh trú ẩn an toàn", TS Lê Hồng Hạnh nhận định.

Tuy nhiên, bà cho rằng thuế 0,1% chủ yếu mang ý nghĩa quản lý và thống kê, chứ chưa đủ mạnh để kiềm chế đầu cơ. Với giao dịch 1 tỷ đồng, số thuế chỉ khoảng 1 triệu đồng - một con số nhỏ, không khiến người dân từ bỏ thói quen tích trữ vàng.

Dưới góc nhìn hành vi, TS Hạnh cho rằng người Việt vẫn coi vàng là "tài sản trú ẩn" để phòng ngừa rủi ro và lạm phát, nên thói quen nắm giữ khó thay đổi nếu chưa có các kênh đầu tư thay thế đủ hấp dẫn và an toàn.

Để chính sách khả thi, bà Hạnh đề xuất Nhà nước cần quản lý chặt từ khâu giao dịch. Các cửa hàng và sàn vàng được cấp phép nên bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử, khấu trừ thuế tự động tại nguồn, tương tự thị trường chứng khoán.

Với giao dịch trao tay, có thể phối hợp ngân hàng để giám sát dòng tiền lớn và xử phạt nghiêm hành vi trốn thuế. Nếu triển khai đồng bộ và gắn với số hóa dữ liệu, chính sách này không chỉ chống thất thu mà còn thúc đẩy giao dịch hợp pháp, minh bạch và có thể truy vết được.

Trước lo ngại rằng thuế 0,1% có thể khiến giá vàng tăng do doanh nghiệp tính thêm chi phí thuế, bà cho rằng rủi ro này có nhưng không đáng kể do mức thuế rất nhỏ, khó ảnh hưởng đáng kể đến giá bán. Song tâm lý thị trường có thể bị lợi dụng để "đội giá". Vì vậy, cơ quan quản lý cần yêu cầu niêm yết giá công khai và kiểm tra thường xuyên.

Bà cũng đề xuất cơ quan quản lý nên miễn hoặc giảm thuế cho các giao dịch nhỏ, tập trung đánh vào các giao dịch lớn nhằm hạn chế đầu cơ. Đồng thời, cần hỗ trợ doanh nghiệp số hóa, áp dụng hóa đơn điện tử bắt buộc và kết nối dữ liệu giữa ngân hàng - thuế - sàn vàng để kiểm soát hiệu quả.

"Về lâu dài, Nhà nước nên phát triển thêm các sản phẩm đầu tư hợp pháp như chứng chỉ vàng hoặc ETF vàng, giúp người dân có lựa chọn thay vì tích trữ vật chất", bà Hạnh nói.

Đề xuất VAT 10%: Giải pháp mạnh tay chống đầu cơ hay rủi ro cho thị trường?

Trong khi đó, Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) mới đây gửi kiến nghị lên Thủ tướng và các cơ quan liên quan, đề xuất áp thuế VAT 10% đối với hoạt động kinh doanh vàng miếng và vàng trang sức theo phương pháp khấu trừ, tương tự hàng hóa thông thường.

Theo VAFI, việc sửa đổi chính sách này sẽ có tác dụng triệt tiêu hoàn toàn tình trạng đầu cơ ngắn hạn; chấm dứt tình trạng đầu cơ lướt sóng, thổi giá kiếm lời. Đồng thời, nhu cầu đầu cơ vào thị trường vàng sẽ giảm mạnh và dòng tiền sẽ chuyển hướng vào hệ thống ngân hàng; bảo vệ đồng nội tệ, dự trữ ngoại tệ tăng trong hệ thống ngân hàng.

TS Nguyễn Tuấn Anh, Giảng viên Tài chính tại Đại học RMIT Việt Nam, cho rằng đề xuất này "hợp lý về mặt nguyên tắc", nhưng cần được đánh giá kỹ lưỡng về tác động vĩ mô. Lý do là Việt Nam đang đối mặt với tình trạng "vàng hóa" nền kinh tế nặng nhất khu vực, với ước tính khoảng 2.000 tấn vàng (tương đương 250 tỷ USD) đang nằm trong dân, phần lớn không quay vòng vào hệ thống ngân hàng, dẫn đến thiếu hụt vốn cho tăng trưởng kinh tế.

"Đề xuất đánh thuế nhằm tạo bình đẳng thuế với các hàng hóa khác, giảm đầu cơ ngắn hạn và khuyến khích dòng vốn chảy vào kênh tiết kiệm hoặc đầu tư hiệu quả hơn, tương tự cách một số quốc gia kiểm soát vàng để ổn định tài chính vĩ mô", ông Tuấn Anh nói.

So với quốc tế, nhiều nước cũng áp thuế để kiểm soát tích trữ vàng, nhưng mức độ khác nhau. Ấn Độ áp thuế GST (thuế hàng hóa và dịch vụ) 3% để hạn chế nhập khẩu và ổn định cán cân thanh toán; Trung Quốc áp VAT (thuế giá trị gia tăng) với sản phẩm vàng nhưng miễn cho vàng đầu tư đạt chuẩn; trong khi ở EU và Anh, vàng bullion (miếng, thỏi đầu tư) thường miễn VAT hoàn toàn để khuyến khích đầu tư an toàn, trong khi vàng trang sức chịu thuế suất VAT chuẩn. Singapore và Nhật Bản cũng có xu hướng miễn hoặc áp thuế thấp cho vàng đầu tư để thu hút vốn.

Như vậy, mức 10% mà VAFI đề xuất cao hơn đáng kể so với thông lệ quốc tế, song có thể phù hợp với thực tế Việt Nam, nơi giá vàng nội địa thường cao hơn thế giới do đầu cơ và chênh lệch cung cầu giả tạo dẫn đến áp lực tỷ giá và lạm phát. Nếu áp dụng, Việt Nam có thể học kinh nghiệm từ Ấn Độ để giảm vàng hóa mà không làm thị trường tê liệt.

Theo TS Tuấn Anh, trong ngắn hạn, chính sách này có thể khiến giá vàng biến động mạnh do người dân mua tích trữ trước khi thuế có hiệu lực, thậm chí thị trường có thể chứng kiến sự chuyển hướng sang vàng trang sức (nếu mức thuế có sự phân biệt) hoặc thị trường ngầm, làm tăng rủi ro buôn lậu. Nhưng về dài hạn, thuế cao sẽ giảm hấp dẫn đầu cơ, khiến giá vàng nội địa dần tiệm cận giá thế giới, dòng vốn vàng quay lại hệ thống ngân hàng, từ đó hỗ trợ thanh khoản cho nền kinh tế.

"Tuy nhiên, chính sách nếu không đi kèm hỗ trợ như tăng lãi suất tiết kiệm hoặc ổn định tỷ giá, dòng vốn có thể chảy ra nước ngoài hoặc sang tài sản khác như bất động sản, làm phức tạp hóa quản lý vĩ mô", TS Tuấn Anh cảnh báo.

Theo ông, thuế chỉ là một phần của bài toán, và để hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ với chính sách tiền tệ, tài khóa và quản lý thị trường. Nếu chỉ đánh thuế mà không kiểm soát chặt thị trường vàng vật chất, đầu cơ có thể chuyển sang kênh ngầm, gây tác dụng ngược.