Chỉ vài cú click chuột, hàng loạt chợ chim trời hoang dã trên mạng xã hội lập tức hiện ra như "mê hồn trận". Chim được rao bán với cam kết "ngon, tươi, hiếm", không phải để nuôi mà chủ yếu là để ăn.
Chợ ảo, thị trường thậtNhững lời chào mời được viết một cách vô tư trên "chợ mạng": "Chim trời: tu hú, cúm núm, quốc, trích ré, cu đất, cu ngói… Tất cả đều là hàng sống, mỗi ngày chỉ có một số lượng ít. Vì là hàng thiên nhiên nên số lượng có hạn, khách đừng so sánh với hàng đông lạnh". Kèm theo đó là hình ảnh những con chim bị buộc cánh, mắt mở tròn, yếu ớt, nằm chen chúc trong thau nhựa hay trên nền gạch.
Phần lớn trong số đó là những loài chim rất gần gũi, từng đi vào những câu ca dao, trang sách và ký ức tuổi thơ miền sông nước của bao thế hệ người Việt. Chẳng hạn trích ré (còn gọi là trích đồng) - một loài chim nhỏ bé nhưng khôn ngoan, từng được nhà văn Sơn Nam mô tả đầy sinh động trong tác phẩm "Con trích ré" (thuộc tập truyện ngắn "Hương rừng Cà Mau").
Qua ngòi bút của nhà văn Sơn Nam, chim trích ré hiện lên như một sinh vật có linh hồn. Chúng biết giữ nhà, biết yêu ghét, phân biệt và xua đuổi kẻ thù.
Thế nhưng, trên "chợ mạng" hiện nay, những con chim này, tùy kích thước và "độ tươi", bị treo giá từ vài chục đến vài trăm ngàn đồng. Nhiều hội nhóm buôn bán chim trời mọc lên dày đặc, có nơi quy tụ hơn 15.000 thành viên, mỗi ngày đăng hàng chục bài rao bán.
Một số người bán không ngần ngại "tâng bốc" thịt chim như món thượng hạng: "Tu hú ăn trái chín nên thịt ngọt thơm, xương mềm. Đây là hàng sống được làm (thịt) mỗi ngày, khách cần đặt trước. Chúng tôi có giao hàng ở TP HCM".
Không chỉ trao đổi chim, cò sống, người dùng mạng xã hội còn có thể dễ dàng mua bán các "đồ nghề chuyên dụng" để săn bắt, như lưới tàng hình, loa bẫy, lồng sập...
Hình ảnh chim hoang dã được rao bán tràn lan trên mạng xã hội. Ảnh: MẠNG XÃ HỘI
Theo thống kê của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV), có đến 91,9% vụ buôn bán chim hoang dã trên mạng diễn ra ở nền tảng Facebook. Phần lớn trong số đó là các giao dịch trái phép.
Thị trường này không chỉ tồn tại "ảo" mà còn kết nối trực tiếp với các cơ sở kinh doanh ở nhiều địa phương. Khảo sát của ENV tại Hà Nội đã cho thấy một thực tế đáng giật mình: trong 118 cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống được tìm hiểu, gần 50% có dấu hiệu quảng cáo, buôn bán chim hoang dã, chim di cư không rõ nguồn gốc.
Điều này cho thấy sự liên kết chặt chẽ giữa nguồn cung (những kẻ săn bắt), kênh phân phối (chợ chim trên mạng xã hội) và nơi tiêu thụ cuối cùng (nhà hàng, quán nhậu).
Hủy hoại tương lai sinh tháiTheo ENV, tất cả loài chim hoang dã tại Việt Nam đều được bảo vệ ở các cấp độ khác nhau. Nhiều loài được liệt kê trong danh mục nguy cấp, quý, hiếm theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT hoặc các phụ lục của Công ước CITES.
Các loài chim không nằm trong danh mục cấm tuyệt đối vẫn là những động vật rừng cần quản lý. Hành vi quảng cáo, kinh doanh trái phép sẽ bị xử phạt từ 1 triệu đến 1,5 triệu đồng theo Nghị định 35/2019 (sửa đổi bởi Nghị định 07/2022).
Trên thực tế, nhiều đối tượng đã bị xử lý vì liên quan việc săn bắt, mua bán chim hoang dã. Tháng 6-2024, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Nam đã xử phạt hành chính 12,5 triệu đồng đối với một cá nhân tại huyện Duy Xuyên vì quảng cáo bán chim hoang dã trên mạng xã hội. Người này đã đăng 10 bài viết, mỗi bài bị tính là một hành vi vi phạm.
Cuối tháng 10-2024, Đội Kiểm lâm cơ động và Phòng cháy chữa cháy rừng số 1 - Chi cục Kiểm lâm TP HCM cũng đã xử phạt 7,5 triệu đồng đối với một chủ cơ sở nuôi nhốt. Người này đã nuôi nhốt khoảng 500 con cu ngói không có giấy tờ hợp pháp.
Nghiêm trọng hơn, đầu năm 2024, TAND huyện U Minh Thượng, tỉnh Kiên Giang đã tuyên phạt H.V.N và N.V.V lần lượt 5 năm và 5 năm 6 tháng tù vì săn bắt trái phép 37,5 kg chim, cò (trong đó có 6 con chim cổ rắn) tại Vườn Quốc gia U Minh Thượng. Động cơ, mục đích của hành vi này, theo lời khai của 2 đối tượng, là "cần thêm mồi cho cuộc nhậu".
Theo ThS Nguyễn Thị Hải Yến, chuyên gia giáo dục, tính ẩn danh, tốc độ giao dịch nhanh và quy mô của mạng xã hội đang tạo ra thách thức lớn đối với cơ quan thực thi pháp luật. Tuy nhiên, bà Yến cho rằng vấn đề không chỉ ở những con số, mà điều đáng lo ngại hơn là việc buôn bán chim hoang dã công khai đang dần được xã hội xem là bình thường.
"Khi xã hội coi sinh vật hoang dã như món đặc sản, chúng ta đang viện cớ "thú ăn chơi" để hủy hoại tương lai sinh thái của chính mình" - bà Yến trăn trở.
Chuyên gia giáo dục này lo ngại việc nhiều loài chim trời dần vắng bóng không chỉ là mất mát về đa dạng sinh học mà còn là sự xói mòn về văn hóa. "Ký ức nhiều người từng khắc sâu hình ảnh đàn chim kéo đến đồng lúa, tiếng tu hú gọi hè, tiếng quốc kêu trưa... Nếu các hoạt động săn bắt, mua bán, tiêu thụ chim hoang dã không được ngăn chặn, mai này, những âm thanh, hình ảnh ấy chỉ còn trong sách vở và ký ức của thế hệ đi trước" - bà Yến băn khoăn.
Bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc ENV, nhấn mạnh tốc độ săn bắt và tiêu thụ chim hoang dã hiện nay đã vượt xa khả năng phục hồi của tự nhiên. "Khi mỗi con chim hoang dã bị mua bán và đưa lên bàn nhậu, con người đang trực tiếp góp phần làm chúng ngày càng vắng bóng" - bà cảnh báo.
Để bảo vệ các loài chim hoang dã đang dần vắng bóng, ENV đã đề xuất chiến lược "ba mũi giáp công".
Thứ nhất, hoàn thiện pháp luật nhằm cấm triệt để việc quảng cáo, sản xuất, sử dụng các công cụ săn bắt tận diệt; đồng thời ngăn chặn hành vi khoe chiến tích săn bắt trên mạng xã hội.
Thứ hai, tăng cường thực thi pháp luật, siết chặt kiểm soát các bài đăng, xử lý nghiêm và áp dụng mức phạt cao đối với trường hợp tái phạm, nhằm chấm dứt tình trạng buôn bán chim trái phép trên không gian mạng.
Thứ ba, giảm nhu cầu tiêu thụ bằng cách nâng cao nhận thức xã hội, vận động người dân không săn bắt hay mua chim làm thực phẩm, làm cảnh. Khi không còn người mua, thị trường buôn bán trái phép sẽ tự khắc lụi tàn.
