Việc Ngân hàng Nhà nước đề xuất thí điểm sàn giao dịch vàng (gọi tắt là sàn vàng) là bước đi cần thiết trong bối cảnh thị trường vàng nhiều năm qua vừa thiếu minh bạch vừa phân mảnh, lại gây sức ép nhất định với quá trình điều hành tỉ giá - lãi suất.
Thông tin từ cuộc tọa đàm về việc thành lập sàn vàng do Ngân hàng Nhà nước chủ trì tổ chức mới đây cho thấy định hướng và mô hình triển khai là thận trọng, đúng hướng. Nhiều người kỳ vọng sàn vàng sau khi ra đời có thể khai thác được nguồn lực trong dân một cách hiệu quả; nhất quán với yêu cầu "minh bạch, an toàn, có lộ trình".
Thời gian qua, bất cập lớn nhất của thị trường vàng là tình trạng giao dịch ngoài hệ thống, thiếu dữ liệu chuẩn để hình thành giá tham chiếu trong nước. Trong khi đó, khâu lưu ký, kiểm định, thanh toán thiếu chuẩn chung; chuỗi cung ứng lệ thuộc nhập khẩu nhưng kênh phân phối vàng nguyên liệu lại thiếu minh bạch…
Sàn vàng thí điểm được thiết kế theo 3 giai đoạn. Nếu lộ trình này đi kèm yêu cầu bắt buộc ký quỹ 100% ở giai đoạn đầu thì sẽ giúp "đóng van" rủi ro đòn bẩy, bóc tách hoạt động đầu cơ quá mức khỏi kênh chính thức, đồng thời tạo dữ liệu thời gian thực cho việc quản lý nhà nước.
Việc cho phép cạnh tranh có kiểm soát giữa các tổ chức vận hành sàn vàng, thay vì độc quyền, cũng giúp giảm rủi ro điểm nghẽn hệ thống. Do vậy, cần quy định về chuẩn kỹ thuật, kết nối, giám sát sàn vàng một cách thống nhất, nhằm đánh thẳng vào ba điểm nghẽn cũ về việc hình thành giá, hạ tầng lưu ký/thanh toán và minh bạch giao dịch.
Khung pháp lý liên quan đã được cập nhật, giúp tháo gỡ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng, chuyển sang nguyên tắc cấp phép có điều kiện; tạo cơ sở pháp lý để sàn phân phối vàng nguyên liệu nhập khẩu minh bạch tới doanh nghiệp/ ngân hàng đáp ứng tiêu chuẩn. Đây là điều kiện cần để chấm dứt tình trạng thiếu nguồn cung và sự chênh lệch giá khó lý giải, làm nền cho cơ chế tham chiếu giá trong nước với thế giới.
Theo lộ trình của Ngân hàng Nhà nước, trước mắt, sàn vàng chưa liên thông với quốc tế, chưa triển khai lưu ký tập trung. Để chuyển từ việc nắm giữ vàng vật chất sang nắm giữ chứng chỉ/ tài khoản vàng, cần có những sản phẩm tin cậy, được chuẩn hóa; hệ thống lưu ký - bù trừ được kiểm toán, giám sát độc lập... Chính sách thuế liên quan cũng cần được thiết kế phù hợp, với cơ chế ghi nhận, chuyển nhượng, thừa kế tài khoản/chứng chỉ vàng như tài sản tài chính; cho phép người dân mua bán, chuyển khoản tài khoản/chứng chỉ vàng qua ngân hàng thanh toán…
Nếu những điều kiện trên được đáp ứng theo lộ trình, nguồn lực vàng sẽ dần dịch chuyển như mục tiêu dài hạn mà Ngân hàng Nhà nước đặt ra: Giảm nắm giữ vàng vật chất, tăng nắm giữ tài khoản/chứng chỉ vàng.
Một sàn vàng được thiết kế đúng chuẩn, đúng vai trò, đúng lộ trình hoàn toàn có thể khắc phục những bất cập kéo dài của thị trường vàng Việt Nam; mở đường để nguồn lực vàng trong dân dần chảy vào nền kinh tế thực qua trung gian tài chính. Việc thí điểm một cách thận trọng là cần thiết, song tính kỷ luật, sự minh bạch và năng lực giám sát mới là chìa khóa quyết định thành bại của "cuộc chơi" này.
