Châu Âu chia rẽ vì tiền bạc

Châu Âu muốn tái phân bổ nguồn lực sang củng cố quốc phòng, thúc đẩy nghiên cứu công nghệ để tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu. Ảnh: Reuters.

Bản dự thảo tài chính cho giai đoạn 2028-2035 với quy mô 2.000 tỷ euro đóng vai trò như một tuyên ngôn cho kỷ nguyên mới: Châu Âu tái phân bổ nguồn lực sang củng cố quốc phòng, thúc đẩy nghiên cứu công nghệ để tăng cường khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Một minh chứng sống động cho tư duy mới này chính là trung tâm huấn luyện CDeX tại Ba Lan, nơi các học viên không trực tiếp ra chiến trường, mà học cách xây hào đắp lũy nhằm chống lại các cuộc tấn công mạng tinh vi của thời đại mới.

Được sáng lập bởi Piotr Harasimowicz, CDeX đã nhận được khoản tài trợ 1,8 triệu euro từ ngân sách EU và đang phục vụ nhiều khách hàng chiến lược như quốc phòng, trường đại học và các doanh nghiệp hạ tầng quan trọng.

Harasimowicz nhấn mạnh rằng những người làm nhiệm vụ bảo vệ không gian mạng cần được huấn luyện như những "chiến binh mạng" thực thụ.

Nhìn rộng hơn, câu chuyện của CDeX không đơn thuần là một mô hình đào tạo, mà còn thể hiện rõ định hướng ưu tiên mới trong phân bổ nguồn lực của châu Âu.

Trong nhiều thập niên, ngân sách EU vốn tập trung chảy vào các khoản trợ cấp nông nghiệp và hỗ trợ các khu vực nghèo, với mục tiêu thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các thành viên.

Nhưng thế giới đã đổi thay. Những nguồn năng lượng giá rẻ không còn đáng tin cậy như trước đây khi các chuỗi cung ứng dần bị chính trị hóa, còn công nghệ lõi và quốc phòng lại thành thước đo sức mạnh của thời đại này. Khi những so sánh về khoảng cách với Mỹ và sự trỗi dậy của Trung Quốc được nhắc đi nhắc lại, áp lực cải tổ ngân sách trở thành một yêu cầu bức thiết.

Trong bản dự thảo mới, Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP) sẽ bị cắt giảm 20% ngân sách, khiến các hiệp hội nông dân châu Âu kịch liệt phản đối vì cho rằng điều này đe dọa an ninh lương thực nội khối.

Không dừng lại ở đó, các khoản "quỹ liên kết" nhằm hỗ trợ các vùng nghèo cũng bị cắt giảm 10% khiến các nước và vùng hưởng lợi nhiều từ nguồn tiền này lo ngại họ không còn là ưu tiên trong định hướng phát triển của khối.

Trong khi đó, phần ngân sách được ưu ái tăng mạnh lại tập trung vào các lĩnh vực có tính chiến lược cao. Dự thảo ngân sách đặt trọng tâm vào một Quỹ Cạnh tranh châu Âu trị giá 409 tỷ euro, nâng gấp đôi kinh phí nghiên cứu lên 175 tỷ euro, và dành 130,7 tỷ euro cho quốc phòng an ninh, tức tăng 5 lần so với hiện tại. Các lĩnh vực khác như công nghệ sạch, y tế và số hóa cũng sẽ nhận được nguồn lực lớn.

Dẫu vậy, cách phân bổ theo cơ chế cạnh tranh khiến nhiều quốc gia nhỏ và kém phát triển lo ngại rằng họ sẽ bị bỏ lại phía sau, khi các trung tâm nghiên cứu và công ty start up tiên tiến chủ yếu tập trung ở các nước giàu.

Đề xuất ngân sách mới cũng gặp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ các quốc gia đóng góp lớn như Đức. Berlin không chỉ bác bỏ ý tưởng tăng tổng quy mô ngân sách mà còn phản đối việc phát hành nợ mới ở cấp độ khu vực châu Âu.

Nguồn thu mới cũng là điểm nóng trong tranh luận. Ủy ban đề xuất loạt thuế mới như thuế rác điện tử, phí hàng nhỏ nhập khẩu, tăng thuế thuốc lá và thậm chí thuế trên lợi nhuận doanh nghiệp lớn.

Một điểm cải cách khác cũng gây tranh cãi là việc gắn phân bổ ngân sách với điều kiện cải cách và tuân thủ các giá trị của Liên minh châu Âu. Theo đó, dưới cơ chế mới, các khoản tiền sẽ chỉ được giải ngân nếu quốc gia đó đáp ứng đủ điều kiện như đã thoả thuận.

Dù còn nhiều tranh cãi và rào cản, giới chức EU vẫn tin rằng kế hoạch ngân sách mới là bước ngoặt sống còn để châu Âu bước vào thế kỷ 21 với tâm thế chủ động. Như một nhà đàm phán Đức cho hay: “EU không thể tiếp tục dùng một cấu trúc ngân sách được thiết kế cho thế kỷ 20 để giải quyết các thách thức của hiện tại”.