Tại hội thảo tham vấn "Chiến lược phát triển năng lượng sạch và khung đầu tư cho các khu công nghiệp (KCN) cấp tỉnh", do Bộ Tài chính phối hợp với Văn phòng Dịch vụ dự án của Liên hiệp quốc - đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á - tổ chức tại TP HCM ngày 23-12, nhiều ý kiến cho rằng điện mặt trời vẫn là nguồn năng lượng có dư địa phát triển rất lớn trong các KCN.
Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, nhấn mạnh chuyển dịch xanh hiện nay không còn đơn thuần là trách nhiệm với môi trường mà đã trở thành "hộ chiếu" để doanh nghiệp trong KCN tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Các tập đoàn đa quốc gia ngày càng đặt ra yêu cầu cao về sử dụng năng lượng tái tạo, truy xuất nguồn gốc carbon và tiêu chuẩn phát triển bền vững đối với đối tác sản xuất.
Tuy nhiên, đến nay, tại các KCN ở miền Nam và miền Trung, tỉ lệ diện tích nhà xưởng khả dụng được lắp đặt điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) mới đạt khoảng 15% - 20%. Riêng phần mái nhà xưởng thực sự được đưa vào khai thác điện mặt trời chỉ chiếm khoảng 5% - 7%, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng. Một trong những bài toán lớn nhất hiện nay là thiếu hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS), khiến lượng điện mặt trời sản xuất ra không được tận dụng tối đa, đặc biệt vào các khung giờ thấp điểm.
Việc phân bổ tiềm năng phát triển ĐMTMN cũng không đồng đều giữa các vùng. Khu vực miền Nam có lợi thế lớn nhờ bức xạ cao và tập trung nhiều KCN quy mô lớn nên được xem là vùng ưu tiên. Miền Bắc tuy có bức xạ thấp hơn nhưng lại sở hữu nhiều KCN gắn với cảng biển và chuỗi logistics. Trong khi đó, miền Trung có tiềm năng lớn song lại chịu ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt cục bộ, đòi hỏi các giải pháp kỹ thuật và thiết kế phù hợp hơn. Vì vậy, theo ông Tuấn, chiến lược phát triển ĐMTMN cần được phân vùng linh hoạt theo đặc thù từng địa phương, thay vì áp dụng một mô hình chung.
Cũng theo ông Tuấn, rào cản lớn hiện nay nằm ở hệ thống quy chuẩn và cơ chế. Quy hoạch và thiết kế KCN chưa dành quỹ đất phù hợp cho hạ tầng năng lượng tái tạo và lưu trữ. Các đơn vị bán lẻ điện theo mô hình khu, cụm hiện chưa được phép mua trực tiếp điện từ nguồn năng lượng tái tạo. Đặc biệt, khung pháp lý cho lưu trữ điện mặt trời vẫn còn thiếu và chưa rõ ràng, gây tâm lý e ngại cho nhà đầu tư. Các rủi ro về an toàn môi trường khi hệ thống pin lưu trữ hết vòng đời cũng chưa được quy định cụ thể. Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong KCN lại hạn chế về năng lực tài chính, khó đầu tư trực tiếp các hệ thống quy mô lớn.
Ở góc độ quản lý địa phương, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, cho biết thành phố đã xác định định hướng chuyển đổi các KCN theo mô hình sinh thái, trong đó thí điểm chuyển đổi xanh tại 5 KCN, khu chế xuất. Tuy nhiên, quá trình này vẫn đối mặt nhiều rào cản pháp lý. Hệ thống văn bản liên quan đến KCN xanh và KCN sinh thái còn thiếu và chưa đồng bộ. Với năng lượng tái tạo, dù đã có chính sách hỗ trợ về vốn, tài chính và đất đai nhưng tính ổn định và hấp dẫn của biểu giá điện vẫn là vấn đề lớn, khiến nhà đầu tư chưa yên tâm triển khai dài hạn.
Ngoài ra, hạ tầng kết nối dữ liệu trong các KCN còn thiếu đồng bộ, chi phí đầu tư ban đầu cao, thiếu mô hình tài chính phù hợp, trong khi nguồn nhân lực số và chuẩn kỹ thuật thống nhất cho chuyển đổi xanh vẫn còn hạn chế.
Theo các chuyên gia, nếu không sớm tháo gỡ những điểm nghẽn này, mục tiêu phát triển ĐMTMN gắn với KCN sinh thái sẽ khó đạt kỳ vọng, dù tiềm năng rất lớn.
