Hiến kế xây dựng nền kinh tế công cộng cho TP.HCM

Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV). Ảnh: BTC.

Tại tọa đàm "Không gian công cộng - Từ biểu tượng đô thị đến động lực tăng trưởng kinh tế" do Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP.HCM (VTV9) tổ chức ngày 23/12, các chuyên gia cho rằng điểm nghẽn lớn nhất của không gian công cộng tại TP.HCM nói riêng và Việt Nam nói chung không nằm ở thiết kế hay xây dựng, mà ở mô hình tài chính và cơ chế quản trị sau đầu tư.

Thực tế cho thấy không ít công viên, quảng trường và không gian mở tại TP.HCM được đầu tư trong thời gian ngắn, nhưng sau đó nhanh chóng rơi vào tình trạng xuống cấp, thiếu hoạt động, vắng người sử dụng.

Không gian công cộng phải "tự sống"

Theo Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design, nguyên nhân cốt lõi không nằm ở khâu thiết kế hay xây dựng mà ở mô hình tài chính và quản trị sau đầu tư. Ông nhìn nhận các công trình công cộng không chỉ cần vốn ban đầu mà còn phát sinh chi phí bảo trì, duy tu, tổ chức hoạt động trong suốt vòng đời sử dụng.

Do đó, nếu chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước, việc duy trì chất lượng không gian công cộng ở mức cao trong dài hạn là rất khó. Theo ông, một không gian công cộng bền vững cần có khả năng tự "sống", tức tự tạo nguồn lực để vận hành, phát triển và thậm chí mang lại nguồn thu, thay vì trở thành gánh nặng ngân sách.

Để làm được được này, Kiến trúc sư Steven Townsend đề xuất phát triển không gian công cộng theo hướng tích hợp đa chức năng, huy động các bên có chung lợi ích cùng tham gia. Trong đó, khối đô thị được phân tách thành các lớp không gian công cộng như khu thương mại, cửa hàng, các không gian mở, qua đó tạo ra những không gian thực sự dành cho mọi đối tượng.

Từ kinh nghiệm hơn 30 năm làm việc tại Singapore, Kiến trúc sư David Ching - chuyên gia quy hoạch và trọng tài viên quốc tế - cho rằng không gian công cộng cần được nhìn nhận như một nguồn lực kinh tế. TP.HCM cần phát triển thêm các không gian kinh doanh thương mại, dịch vụ gắn với không gian mở, đặc biệt tại các khu vực có lợi thế như ven sông Sài Gòn.

Theo ông, trong bối cảnh giá đất tại TP.HCM thuộc nhóm cao nhất cả nước, việc tối đa hóa công năng và giá trị trên mỗi m2 đất ven sông là yêu cầu tất yếu. Khi không gian mặt đất đã trở nên dày đặc, thành phố cần tính đến các mô hình không gian công cộng trên cao, kết hợp dịch vụ, văn hóa - giải trí trong các tòa nhà cao tầng và hệ thống giao thông trên cao.

Lợi ích kinh tế nên đứng sau giá trị xã hội

Dù vậy, để những mô hình này phát huy hiệu quả, ông Sử Ngọc Khương - Giám đốc Cấp cao Bộ phận Đầu tư Savills Việt Nam - nhấn mạnh không gian công cộng không nên chỉ được coi là hạ tầng kỹ thuật hay hạ tầng xã hội, mà cần được nhìn nhận như hạ tầng giá trị. Theo ông, trong quy hoạch không gian công cộng, lợi ích kinh tế trực tiếp không nên là ưu tiên hàng đầu.

Thay vì đặt nặng việc thu phí trực tiếp, các nhà quản trị đô thị và chủ đầu tư cần tập trung vào giá trị gián tiếp, như nguồn thu thuế từ các hoạt động kinh doanh xung quanh, đầu tư vào văn phòng cho thuê và các dịch vụ đi kèm.

"Khi một không gian công cộng đủ hấp dẫn để thu hút người dân và du khách, các hoạt động kinh tế vệ tinh sẽ phát triển, từ đó tạo nguồn thu bền vững cho ngân sách", ông nhấn mạnh đồng thời cho biết ở nhiều quốc gia, chính quyền quản lý không gian công cộng rất hiệu quả mà không cần thu tiền trực tiếp từ người dân, bởi họ coi đây là cách tạo ra hạ tầng giá trị cho toàn khu vực.

Ông Sử Ngọc Khương, Giám đốc Cấp cao Bộ phận Đầu tư Savills Việt Nam. Ảnh: BTC.

Thực tế, ông Steven Townsend cho biết ngay tại TP.HCM, nhiều mô hình đã chứng minh hiệu quả của cách tiếp cận này, như khu đô thị Phú Mỹ Hưng (quận 7 cũ) hay gần đây là Vinhomes Central Park (quận Bình Thạnh cũ)...

Đơn cử, tại Vinhomes Central Park, vị kiến trúc sư cho biết chủ đầu tư dành khoảng 14 ha để phát triển công viên ven sông, đầu tư cảnh quan và cây xanh bài bản, đồng thời tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, trải nghiệm cho người dân và du khách. Nhờ đó, công viên được duy trì chất lượng tốt nhờ nguồn lợi nhuận từ khu dân cư, trung tâm thương mại và khách sạn trong cùng dự án.

Theo Kiến trúc sư Steven Townsend, công viên ven sông tại Vinhomes Central Park được đầu tư bài bản, nhờ đó duy trì được nguồn thu từ khu dân cư, thương mại trong dự án. Ảnh: Quỳnh Danh.

Do đó, ông cho rằng mô hình không gian công cộng đa chức năng - nơi nhà đầu tư có thể khai thác dịch vụ tạo lợi nhuận và tái đầu tư cho không gian chung - là hướng đi phù hợp với TP.HCM cũng như các siêu đô thị, giúp hài hòa lợi ích giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Các chuyên gia đề xuất TP.HCM cần sớm hình thành cơ chế hợp tác liên ngành, đưa các đơn vị quy hoạch, nhà đầu tư và cơ quan quản lý cùng ngồi lại để định hướng và "nắn" dòng vốn đầu tư đi đúng hướng. Nếu không khai thác được không gian công cộng, TP sẽ mất đi một động lực kinh tế quan trọng. Đây là một sự lãng phí tài nguyên và cơ hội phát triển đáng tiếc cho TP.HCM cũng như các đô thị khác.

Bổ sung thêm, ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại Văn phòng ADB Việt Nam cho biết TP.HCM đang đặt mục tiêu lọt vào Top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới vào năm 2030. ADB hiện hỗ trợ các quốc gia thành viên phát triển đô thị đáng sống với tổng nguồn tài trợ khoảng 40,8 tỷ USD và đánh giá cao mục tiêu của TP.HCM.

Tuy nhiên, khi áp dụng 5 tiêu chí đánh giá đô thị đáng sống, ADB nhận thấy TP.HCM còn hạn chế ở ba nhóm chỉ số gồm dịch vụ y tế, hạ tầng đô thị và môi trường văn hóa - xã hội. "Đây đều là những lĩnh vực mà không gian công cộng có thể tạo ra tác động cải thiện rõ rệt", ông Hùng nhấn mạnh.