Hiểm họa tiềm tàng từ hàng ngàn vựa phế liệu

Hơn 2.100 cơ sở phế liệu tại TP HCM nằm xen kẽ trong khu dân cư tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ cao. Những cơ sở này chứa vật liệu dễ cháy, hệ thống điện thiếu an toàn, sắp xếp hàng hóa lộn xộn, thiếu lối thoát hiểm...

Trên đường Nguyễn Văn Linh, xã Bình Hưng, TP HCM, hàng chục cơ sở phế liệu nằm san sát, tạo thành "khu chợ" náo nhiệt nhưng tiềm ẩn hiểm họa cháy nổ.

Những phế liệu dễ cháy tại đây như giấy, nhựa, bình gas... được chất cao như núi, lấn chiếm lối đi. Bên trong, tình trạng còn nguy hiểm hơn với hệ thống dây điện chằng chịt tạm bợ ngay trên các đống giấy và bình gas cũ, trong khi thiết bị phòng cháy chữa cháy (PCCC) bị "bỏ quên", biến nơi đây có thể thành "mồi lửa" khổng lồ bất cứ lúc nào.

Khi được hỏi về việc PCCC, anh H., chủ cơ sở, phân trần: "Nghề này nhà tôi đã làm 3 đời, từ thời ông bà, cha mẹ nên quen rồi, cẩn thận chút là được. Bình chữa cháy thì vẫn có đấy, để cho đúng quy định thôi chứ từ trước tới giờ có dùng đâu!".

Sự chủ quan của anh H. còn thể hiện qua cách xử lý những bình gas cũ mà khách mang đến bán. Khi chúng tôi hỏi nếu bình vẫn còn sót gas bên trong thì xử lý thế nào, anh trả lời một cách đơn giản đến đáng sợ: "Còn nhiều gas thì mình tự chiết ra bình nhỏ để dùng bếp gas mini cho tiết kiệm. Nếu còn ít gas thì đem ra phía trước xả hết ra hoặc cứ để vậy, có sao đâu"!

Một hộ thu mua phế liệu trên đường Nguyễn Văn Linh, phường Bình Hưng, TP HCM Ảnh: ÁI MY

Việc vô tư xả khí gas ra môi trường không chỉ tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ nếu gặp tia lửa mà còn cho thấy lỗ hổng lớn về nhận thức an toàn PCCC. Đây không phải là trường hợp cá biệt.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại hẻm 110/32 Tô Hiệu, phường Phú Thạnh, TP HCM. Một hộ đã tận dụng toàn bộ không gian căn nhà ống để chứa phế liệu, chất kín từ ngoài vào trong, thậm chí lấn lên cả gác xép. Dù phía trước có treo các bảng thông báo về PCCC, bố trí một bình chữa cháy và 2 mặt nạ chống độc nhưng vào thời điểm phóng viên đến ghi nhận, ngôi nhà mở cửa mà không có ai túc trực, tiềm ẩn rủi ro tai nạn, cháy nổ nếu trẻ em nghịch ngợm.

Thực tế, pháp luật đã quy định rất chặt chẽ về an toàn PCCC đối với loại hình kinh doanh phế liệu. Theo quy định, cơ sở thu mua phế liệu phải bảo đảm khoảng cách an toàn với công trình khác; phải có kho bãi riêng biệt; vật liệu dễ cháy phải được phân loại và sắp xếp gọn gàng. Hệ thống điện của cơ sở phải được thiết kế an toàn, có aptomat chống quá tải, chập cháy; phải trang bị đầy đủ phương tiện chữa cháy tại chỗ và có lối thoát nạn thông thoáng.

Tuy nhiên, qua khảo sát của chúng tôi, hầu hết các cơ sở nhỏ lẻ nằm trong khu dân cư đều không đáp ứng được dù chỉ một phần những tiêu chuẩn nêu trên. Việc tồn tại của các cơ sở này là thách thức lớn đối với công tác quản lý của chính quyền địa phương. Đáng lo ngại, nhiều nơi thể hiện việc coi thường pháp luật, đặt lợi nhuận kinh tế lên trên sự an toàn của cộng đồng.

Với những người kinh doanh phế liệu, việc PCCC có thể bị xem nhẹ, chủ quan nhưng với những người dân sống xung quanh, đó là nỗi bất an và ám ảnh thường trực.

Bà M. (ngụ phường Tăng Nhơn Phú, TP HCM), nhà sát vách một vựa ve chai, lo lắng: "Họ chất đủ thứ trong nhà, từ nhựa, giấy đến bình ắc-quy, bình gas. Chỉ cần ai đó vô ý vứt tàn thuốc hay điện bị chập là cháy lớn ngay. Đêm nào tôi cũng ngủ không yên, hễ nghe mùi khét hay tiếng động lạ là phải bật dậy kiểm tra, chẳng may cháy nổ thì còn chạy kịp. Sống gần "quả bom" như vậy thật sự rất khổ sở".

Nỗi lo của bà M. không phải là vô cớ. Đầu tháng 5-2025, một vựa ve chai lụp xụp ở phường Tăng Nhơn Phú B, TP Thủ Đức cũ xảy ra hỏa hoạn, thiêu rụi nhiều tài sản và khiến cả khu phố náo loạn. Gần đây, những vụ cháy lớn liên tiếp xảy ra lại gióng lên hồi chuông cảnh báo.

Một vựa ve chai ở hẻm 261 Đình Phong Phú, phường Tăng Nhơn Phú, TP HCM. Ảnh: ANH VŨ

Ngày 3-7, ngọn lửa bùng lên dữ dội tại một kho máy móc điện tử 5.000 m2 ở xã Bình Hưng. Cảnh sát PCCC TP HCM đã phải điều động 29 xe chữa cháy cùng hơn 190 cán bộ, chiến sĩ, mất nhiều giờ vật lộn với biển lửa mới có thể khống chế được hỏa hoạn. Cũng trong tháng 7, một kho phế liệu khoảng 1.000 m2 trong khu dân cư ở xã Bà Điểm bốc cháy, lan sang xưởng gỗ bên cạnh, gây ra cảnh tượng hỗn loạn và thiệt hại nặng nề.

Anh Nguyễn Thế Bình (ngụ đường Tô Hiệu, phường Phú Thạnh, TP HCM), người có nhà gần một điểm thu gom phế liệu, bức xúc: "Mỗi khi xem tin tức về các vụ cháy vựa phế liệu, tôi lại rùng mình. Hỏa hoạn ở các cơ sở này không chỉ ảnh hưởng đến người kinh doanh mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng, tài sản của hàng chục hộ dân xung quanh. Đám cháy từ phế liệu bùng phát rất nhanh, trong khi khu dân cư thì chật hẹp, hẻm nhỏ, xe chữa cháy tiếp cận rất khó khăn. Nếu cháy xảy ra thì hậu quả sẽ khôn lường".

Căn nhà nhỏ trong hẻm 110/32 Tô Hiệu, phường Phú Thạnh, TP HCM chất kín phế liệu. Ảnh: ÁI MY

Vấn đề đặt ra không chỉ là ý thức của người kinh doanh phế liệu mà còn ở việc giải bài toán quy hoạch đô thị. Việc thiếu các khu, cụm công nghiệp tập trung dành riêng cho ngành nghề tái chế, thu mua phế liệu đã khiến các cơ sở này tồn tại một cách tự phát, xen kẽ trong khu dân cư. Đây là thực tế đã tồn tại hàng chục năm qua, gắn liền với sinh kế của hàng ngàn gia đình. Việc di dời hay giải tỏa cơ sở không phải là chuyện một sớm một chiều vì đụng đến vấn đề kinh tế và an sinh xã hội.

Bà Lê Thị Ngọc Sương (ngụ đường Nguyễn Văn Linh, xã Bình Hưng) nhận xét: "Ở khu vực chúng tôi, nhiều cơ sở đã thu mua phế liệu lâu đời, là nghề kiếm sống chính của gia đình. Chúng tôi mong chính quyền địa phương kiểm tra thường xuyên, xử lý nghiêm những cơ sở không bảo đảm an toàn, hướng dẫn họ làm đúng cách, chứ khó thể cấm họ làm ăn".

Dù vậy, người dân không thể sống chung với những "quả bom lửa nổ chậm" mãi, đã đến lúc cần có giải pháp tổng thể và quyết liệt. Anh Nguyễn Thế Bình đề xuất: "Ngoài việc tăng cường kiểm tra, xử lý, thành phố cần quy hoạch lại hoạt động thu mua phế liệu, bắt buộc di dời các cơ sở lớn, có nguy cơ cháy nổ cao khỏi khu dân cư. Cần có chính sách hỗ trợ họ về đất đai và vốn để xây dựng kho bãi đúng chuẩn".

Đề xuất của anh Bình cũng là mong mỏi của hàng ngàn người dân thành phố - những người luôn lo ngay ngáy vì đang phải sống cạnh những kho, vựa phế liệu, ve chai tiềm tàng nguy cơ cháy nổ. 

(Còn tiếp)