Tây Nguyên - Nam Trung Bộ: Cực tăng trưởng mới (*): Xây dựng chuỗi giá trị

Trong văn kiện trình đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2025-2030, cả 4 tỉnh Tây Nguyên - Nam Trung Bộ đều xác định nông - lâm - ngư nghiệp là một trong những trụ cột quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội.

Là khu vực vừa có biển, có núi, vừa có thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp cho phát triển cây công nghiệp, lại vừa có nhiều đầm vịnh phù hợp cho nuôi trồng thủy sản, Tây Nguyên - Nam Trung Bộ có nhiều lợi thế để xây dựng chuỗi giá trị nông - lâm - thủy sản vùng.

Nhiều lợi thế phát triển

Theo thống kê, hiện cả nước có khoảng 84.700 tàu cá, với gần 30.000 tàu hoạt động xa bờ, thì 4 tỉnh khu vực Tây Nguyên - Nam Trung Bộ gồm Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và Lâm Đồng đã chiếm tới 29.200 tàu cá, trong đó có hơn 9.000 tàu khai thác vùng khơi, tương đương 1/3 cả nước.

Lực lượng tàu cá lớn và vùng biển rộng nên sản lượng khai thác hải sản của các địa phương cũng dẫn đầu cả nước, với gần 1 triệu tấn trong năm 2024, chiếm hơn 27% tổng sản lượng.

Khu vực này còn có lợi thế tự nhiên với hệ thống đầm, vịnh, sông hồ dày đặc, thuận lợi để phát triển nuôi trồng thủy sản. Tổng sản lượng thủy sản nuôi trồng của 4 tỉnh đạt tới 116.000 tấn trong năm 2024.

Vùng Tây Nguyên - Nam Trung Bộ còn sở hữu khoảng 2,5 triệu ha đất đỏ bazan màu mỡ cùng khí hậu ôn hòa, thích hợp cho cây công nghiệp, cây ăn quả và hoa màu. Ông Cao Thanh Thương, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Gia Lai, cho biết khu vực phía Tây tỉnh đang hình thành các vùng chuyên canh quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao và sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế.

Khi nói đến hồ tiêu Việt Nam, khách hàng sẽ nghĩ ngay đến vùng chuyên canh hồ tiêu Chư Sê (Gia Lai) với diện tích hơn 1.130 ha. Bên cạnh đó còn có vùng chuyên canh Đức Cơ, Chư Prông và Ia Grai với diện tích gần 80.000 ha. Hằng năm, chỉ riêng Gia Lai đã cho sản lượng 47.000 tấn tiêu hạt, 117.000 tấn mủ cao su khô. Nhiều sản phẩm đã chinh phục được các thị trường khó tính như Mỹ, EU và Nhật Bản.

Nếu Gia Lai được ví là "vương quốc hồ tiêu" thì Đắk Lắk được xem là "thủ phủ cà phê" của Việt Nam. Tỉnh này hiện có hơn 210.000 ha cà phê, chiếm 1/3 diện tích cà phê cả nước, với sản lượng hằng năm đạt hơn 520.000 tấn cà phê nhân. Kim ngạch xuất khẩu cà phê của Đắk Lắk năm 2024 đạt gần 916 triệu USD, đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế địa phương. Thương hiệu "Cà phê Buôn Ma Thuột" hiện đã vươn ra hơn 80 quốc gia và vùng lãnh thổ, trở thành biểu tượng văn hóa - kinh tế của Tây Nguyên.

Cá ngừ đại dương cho giá trị kinh tế cao chủ yếu được ngư dân vùng duyên hải Nam Trung Bộ khai thác. Ảnh: ANH TÚ

Cùng với cà phê, sầu riêng cũng đang trở thành "cây ăn trái vàng" của khu vực. Riêng Đắk Lắk hiện có gần 41.000 ha sầu riêng, sản lượng khoảng 390.000 tấn/năm. Kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này năm 2024 đạt 111 triệu USD, chiếm khoảng 1/3 tổng giá trị xuất khẩu toàn tỉnh. Hiện, các vùng sầu riêng Đắk Lắk và Khánh Sơn (Khánh Hòa) đều đang mở rộng diện tích, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng từ thị trường Trung Quốc và các nước châu Á.

Trong khi đó, Lâm Đồng nổi bật với thế mạnh về rau, hoa, chè và tơ tằm. Với khí hậu mát mẻ quanh năm, tỉnh này có khoảng 95.000 ha trồng rau và hoa, cung cấp sản lượng lớn cho khu vực Đông Nam Bộ, đồng thời xuất khẩu ra nhiều nước. Sản lượng hoa Đà Lạt lên tới hơn 4 tỉ cành mỗi năm, kim ngạch xuất khẩu gần 100 triệu USD. Ngoài ra, phía Tây Lâm Đồng còn là trung tâm trồng chè, dâu tằm và dệt lụa nổi tiếng, với sản lượng khoảng 138.000 tấn chè, 1.000 tấn tơ tằm và 3,5 triệu m² lụa mỗi năm, tạo việc làm cho hàng chục ngàn lao động nông thôn.

Không chỉ mạnh về nông nghiệp và thủy sản, nơi đây còn là vùng trọng điểm phát triển lâm nghiệp của Việt Nam. Tổng diện tích rừng tự nhiên của khu vực lên đến hơn 2,5 triệu ha trên tổng số 3,44 triệu ha rừng, chiếm gần 1/4 diện tích rừng cả nước. Nguồn tài nguyên rừng này không chỉ cung cấp gỗ, lâm sản ngoài gỗ mà còn là nền tảng cho phát triển du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường.

Cần thương hiệu chung

Theo các chuyên gia kinh tế, chuỗi giá trị nông - lâm - ngư nghiệp chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được xây dựng trên nền tảng thương hiệu đặc trưng của vùng. Cá ngừ đại dương là một ví dụ tiêu biểu. Đây là mặt hàng có giá trị kinh tế cao, tập trung chủ yếu ở vùng biển của 3 tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk và Khánh Hòa, với sản lượng khai thác lên tới 20.000 tấn mỗi năm, chiếm hơn 98% tổng sản lượng cá ngừ của cả nước, đưa kim ngạch xuất khẩu cá ngừ Việt Nam vượt ngưỡng 1 tỉ USD trong năm 2024.

Từ năm 2018, tỉnh Bình Định (cũ) đã được Bộ Khoa học và Công nghệ công nhận nhãn hiệu chứng nhận "Cá ngừ đại dương Bình Định". Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có thương hiệu chung cho toàn vùng. "Ngư dân chúng tôi đánh bắt cùng một ngư trường, nếu có thương hiệu chung cho cá ngừ đại dương toàn vùng thì vào cảng tỉnh nào cũng có thể bán được giá như nhau. Như vậy sẽ tiết kiệm chi phí và thời gian hơn rất nhiều" - ông Lương Công Xuyên, ngư dân phường Phú Yên, tỉnh Đắk Lắk, bày tỏ.

Trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản, tôm hùm là sản phẩm chủ lực của vùng. Mỗi năm, sản lượng tôm nuôi đạt khoảng 5.500 tấn, chiếm 95% sản lượng cả nước, kim ngạch xuất khẩu lên tới 3,8 tỉ USD. Mới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai thí điểm dán tem truy xuất nguồn gốc tôm hùm Phú Yên (nay thuộc Đắk Lắk), giúp minh bạch hóa quy trình sản xuất và tạo thuận lợi trong xuất khẩu.

Người tiêu dùng có thể dễ dàng xác định nguồn gốc sản phẩm, còn doanh nghiệp được giảm bớt thủ tục hành chính như xác nhận, chứng nhận xuất xứ. Từ đó, giá trị thương mại của con tôm hùm cũng được nâng lên đáng kể.

Ngành lâm nghiệp của khu vực cũng đang chuyển mình mạnh mẽ, không chỉ dừng ở xuất khẩu gỗ dăm hay đồ gỗ gia dụng mà đã phát triển chuỗi sản xuất viên nén gỗ với gần 20 nhà máy, cung ứng cho các thị trường khó tính như châu Âu, Hàn Quốc, Nhật Bản. Theo ông Trần Đăng Khoa, Tổng Giám đốc Công ty Bảo Châu Phú Yên, sản phẩm viên nén phải đáp ứng yêu cầu khắt khe về nguồn gốc nguyên liệu, đạt chứng chỉ FSC và CoC nhưng đổi lại, giá trị gỗ được nâng cao rõ rệt.

Thời gian qua, tỉnh Đắk Lắk đã ban hành nhiều chính sách phát triển nông nghiệp xanh - bền vững - thông minh, xây dựng vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và chuỗi giá trị sản phẩm. Doanh nghiệp Ê Đê Café của ông Y Pốt Niê là một ví dụ tiên phong khi thực hiện "cuộc cách mạng cà phê sạch", liên kết nông dân giảm sử dụng phân hóa học, thuốc bảo vệ thực vật và chuyển sang sản xuất cà phê hữu cơ, tạo nền tảng cho thương hiệu nông sản xanh của vùng.

Tuy vậy, việc xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm đặc trưng như cá ngừ đại dương, tôm hùm, viên nén gỗ, cà phê, hay sầu riêng hiện mới dừng ở quy mô địa phương, chưa hình thành thương hiệu chung cho toàn vùng sản xuất. Điều này khiến việc nhận diện sản phẩm gặp khó khăn, nhất là khi xuất khẩu.

Hệ quả là tình trạng "đội lốt" sản phẩm như rau củ Trung Quốc gắn mác Đà Lạt vẫn diễn ra, làm giảm giá trị chung của cả vùng. Vì vậy, sau khi sáp nhập các tỉnh thành, việc xây dựng chuỗi giá trị và thương hiệu vùng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. 

(Còn tiếp)

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 3-11